جستجوی پیشرفته
بازدید
12220
آخرین بروزرسانی: 1399/11/01
خلاصه پرسش
طبق نظر بعضی از فلاسفه، بدیهیات عقلی مربوط به ساختار ذهنی ما در این دنیا است، و اگر ما در سیاره ای دیگر بودیم، شاید این نظام عقلی را نداشتیم. جواب فلاسفه مسلمان به این شبهه چیست؟
پرسش
پرسش من در مورد بدیهیات عقلی است، طبق نظر بعضی از فلاسفه بدیهیات عقلی مربوط به ساختار ذهنی ما در این دنیا است و اگر ما مثلا در سیاره ای دیگر بودیم شاید این نظام عقلی را نداشتیم. جواب فلاسفه مسلمان به این شبهه چیست؟
پاسخ اجمالی

این ادعا که علوم و ادراکات به طور عام و بدیهیات به طور خصوص، مربوط به ساختار ذهنی ما است، یا محصول این دنیا و شرایط محیط است، نظریه جدیدی نیست؛ بلکه برخی از متفکران که قرن‌ها قبل از میلاد مسیح در یونان می‌زیستند نیز چنین می‌اندیشیدند. آنچه در پاسخ این سخن به اختصار می‌توان اشاره کرد این است که:

اولا: آیا این ادعا (بدیهیات عقلی مربوط به ساختار ذهنی ما در این دنیا است و اگر ما مثلا در سیاره‌ای دیگر بودیم شاید این نظام عقلی را نداشتیم) شامل خودش هم می‌شود؟ یا نه؟ اگر شامل می‌شود، پس نمی‌توان این سخن را به عنوان معیار برای ارزش‌گزاری مطلق قضایا قرار داد، و قابلیت و ارزش بررسی ندارد؛ و اگر نمی‌شود پس این قاعده و این سخن کلیت ندارد.

ثانیا: بی‌گمان شرایط محیط در دانش و بینش انسان اثر می‌گذارد، ولی انسان این توانایی را دارد که فرا محیطی فکر کند، حتی تمام علوم، ادراکات و اعتقاداتی که یک عمر با آنها مأنوس بوده و زندگی می‌کرده رها کند و بر خلاف علوم و اعتقادات قبلی نظریه پردازی کند.

ثالثا: اگر بدیهیات ارزش واقعی نداشته نباشند و نمایانگر واقعیت نباشند، تمام اندیشه‌ی بشری بی‌محتوا و تو خالی خواهد شد، به بیان دیگر، اگر کاشفیت از واقع، از علوم بشری گرفته شود، پایۀ همۀ دانش‌های بشری فرو می‌ریزد، و بشر در اعماق گرداب سوفسطی فرو می‌رود.

پاسخ تفصیلی

یکی از مباحث مهم فلسفی مسئلۀ معرفت‌شناسی است؛ یکی از موضوعات اصلی معرفت‌شناسی این است که آیا علوم و ادراک بشری دارای ارزش و اعتبار است؟ آیا افکار و اندیشه‌های ما بیان کننده واقعیت‌اند؟ به عبارت دیگر، آیا واقعیت بیرون از ذهن ما همان‌گونه است که ما می‌بینیم یا فکر می‌کنیم؟

اندیشمندان در این باب نظریات مختلفی بیان نمودند: کتاب‌های تاریخ فلسفه از گروهی از اندیشمندان که قرن‌ها قبل میلاد می‌زیستند نام می‌برند که از اساس منکر ارزش واقعی اندیشه بشری بودند عده‌ای از آنان اساس واقعیت داشتن هستی را منکر بودند؛ عده‌ای دیگر ملاحظه کردند انکار واقعیت مستلزم اعتراف به واقعیت است یعنی اعتراف به این که عالم واقعیت ندارد خود واقعیتی است؛ بنابراین باید حتی چنین واقعیتی را نباید اعتراف کرد؛ بلکه باید گفت ما در همه چیز شک داریم حتی در این که شک داریم نیز شک داریم.[1]

عده ای از دانشمندان جدید معتقدند حقیقت وجود دارد، ولی حقیقت مطلق نداریم، حقیقت همیشه نسبی است. این گروه بر این باورند که هر چیزی که برای ما معلوم و مکشوف می‌گردد کیفیت ظهور و نمایشش بستگی دارد به کیفیت عمل اعصاب و یک سلسله عوامل خارجی؛ پس ماهیات اشیا به طور اطلاق و دست نخورده بر قوای ادراکی ما ظهور نمی‌کنند؛ بنابر این، حقایق نسبی و اضافی هستند؛ یعنی هر فکر فقط برای شخص ادراک کننده آن هم در شرایط زمانی و مکانی معین حقیقت است؛ نه برای همه اشخاص و در تمام شرایط؛ لذا می‌توان احتمال داد که اگر چنانچه ما در غیر این زمین زندگی می‌کردیم، ادراکات بدیهی خود را برخلاف دریافت کنونی می‌یافتیم؛ مثلاً دو ضرب در دو را مساوی سه می‌یافتیم.[2]

این نظریه با مشکلات متعددی مواجه است:

  1. اگر علوم و ادراک به ویژه بدیهیات، ارزش واقعی نداشته نباشند و نمایانگر واقعیت نباشند، تمام اندیشه بشری بی‌محتوا و تو خالی خواهد شد؛ به بیان دیگر، اگر کاشفیت از واقع، از علوم بشری گرفته شود، پایه همه دانش‌های بشری فرو می‌ریزد، بشریت در اعماق گرداب سوفسطی فرو می‌رود.[3] جالب این‌که دلایلی که این گروه برای نظریه خود بیان می‌کنند، شبیه دلایلی است که پیرهون (که حدود سی‌صد سال قبل از مسیح می‌زیسته) برای نظریه‌ی شکاکیت خود می‌آورد: وی اختلاف کیفیت ادراک انسان و حیوان، انسان‌ها نسبت به یکدیگر و هر انسان در حالات مختلف را دلیل بر مدعای خود می‌داند که باید در تمام علوم و ادراک خود شک داشته باشیم.[4]

خلاصه این نظریه هر چند با ادله جدیدی از تحقیقات دانشمندان جدید مجهز شده است، ولی اولاً: مخالف با حقیقت علم (یعنی کاشفیت از واقع) است. ثانیاً: منجر به شکاکیت و سفسطه خواهد شد.[5]

  1. اشکال دیگر این است که نتیجه‌هایی که از این بیان گرفته می‌شود با خود بیان سازگار نیست؛ زیرا این نتیجه که صحیح مطلق نداریم، خود به عنوان صحیح مطلق گرفته می‌شود؛ زیرا اگر این قضیه را نسبی بدانیم صحیح مطلق اثبات خواهد شد.[6]
  2. نکته اساسی که در پاسخ این نظریه باید در نظر داشت، این است که بدون تردید شرایط محیط در دانش و بینش انسان اثر می‌گذارد، ولی انسان دارای این توانایی است که فرا محیطی فکر کند، حتی تمام علوم، ادراکات و اعتقاداتی که یک عمر با آنها مأنوس بوده و زندگی می‌کرده رها کند و بر خلاف علوم و اعتقادات قبلی نظریه پردازی کند.[7] لذا این نظریه که انسان محصور محیط است و توانایی رهایی از آن‌را ندارد، ناشی از جهل و عدم شناخت حقیقت انسان است و به تعبیر مولوی:

خویشتن نشناخت مسکین آدمی

از فزونی آمد و شد در کمی[8]

 


[1]. فروغی، ‌محمد علی، سیر حکمت در اروپا، ج1، ص17، 18، بی‌جا، صفی علیشاه، بی‌تا.

[2]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 6، ص 116و 117 و 141، قم، صدرا.

[3]. ر ک: همان، ص 101 - 165؛ مصباح، محمد تقی، آموزش فلسفه، ج 1، سازمان تبلیغات، چاپ دوم، 1366ش. 

[4]. مجموعه آثار، ج 6، ص 117.

[5]. همان، ص 143و 117.

[6]. همان، ص 144.

[7]. جوادی آملی، عبدالله، سرچشمه اندیشه، ج 3، ص 20، قم، اسرا، چاپ اول، 1383ش.

[8]. مولوی، مثنوی معنوی.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا شیعیان معتقدند که خداوند توسط جبرئیل به امام علی وحی نازل کرد، ولی اشتباهاً به پیامبر اکرم رسیده؟
    14304 شیعه آماج تهمتها 1388/12/19
    در پاسخ به این پرسش، توجه به نکاتی ضروری به نظر می رسد. الف. مهم ترین چیزی که برای یک محقق فرق و مذاهب لازم است این است که نخست از ...
  • قطب، اوتاد، ابدال، نجباء و صلحاء چه کسانی هستند؟
    54384 انسان کامل 1394/12/27
    عناوین نامبرده شده(قطب، اوتاد، ابدال، نجباء و صلحاء) از اصطلاحاتی است که در برخی کتاب‌های عرفانی آمده است و اشاره به مقاماتی دارد که اهل عرفان در مورد اهل سیر و سلوک و عرفان عملی بر می‌شمارند. اصرار و تأکید بر روی این اصطلاحات هر چند در کتاب‌های ...
  • آیا ارزش معنوی صدقه، متناسب با توانایی مالی فرد سنجیده می‌شود؟
    12575 انفاق و قرض الحسنه 1393/08/22
    در ارزش‌گذاری یک عمل، عوامل بسیاری دخالت دارند؛ مانند اخلاص، کمیت، سختی عمل و... بنابر این اگرچه کمیت و مقدار عمل نیز در ارزش‌گذاری اعمال دخالت دارد، امّا بدون شک میزان و ارزش واقعی بر اساس اخلاص و پاکی خود عمل است. خداوند می‌فرماید: آن‌کس که مرگ و ...
  • در صورتی که چند نفر به زنا کردن مردی شهادت داده و پس از اجرای حکم از شهادت خود برگردند دیه فرد معدوم بر عهده کیست؟
    9117 Laws and Jurisprudence 1388/08/10
    سؤال شما به دفاتر مراجع ارسال گردید و تا این لحظه پاسخ های زیر دریافت گردید:دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):باید دیه کامله در میان چهار نفر تقسیم شود و به صاحبان خون داده شود.دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مدظله العالی):این ...
  • آیا در روایات توصیه شد که بدن خود را با روغن‌های گیاهی ماساژ دهیم؟
    3012 حدیث 1402/06/20
     چرب‌کردن بدن با روغن‌های گیاهی، و مالش و یا ماساژ بدن با آنها، روشی است که از گذشته‌های دور در میان بسیاری از جوامع یکی از روش‌های درمان و یا کاهش‌دهنده بیماری‌ها مورد استفاده قرار گرفته و برخی موارد آن امروزه نیز در پزشکی نوین مورد تأیید قرار گرفته است.در ...
  • معنای «رجب» چیست؟
    39644 دیگر موارد 1397/03/19
    «رجب»؛ نام نهمین ماه از ماه‌های قمری است. بر اساس آنچه در کتب لغوی آمده، این ریشه در موارد «بزرگ‌داشت چیزی از روی هیبت آن» مورد استفاده قرار می‌گیرد. و این ماه را نیز از آن رو رجب نامیده‌اند که در دوران جاهلیت، آن‌را بزرگ شمرده و جنگ ...
  • تفسیر آیات 97 تا 99 سوره نساء چیست؟
    15089 تفسیر 1391/12/07
    در شأن نزول آيه 97 سوره نساء،[1] مفسران گفته‌‏اند؛ عده‌ای از مسلمانان كه به ظاهر شهادتين گفته بودند، با وجود این‌که قدرت داشتند از مكه به مدينه هجرت كنند، اما مهاجرت نكردند! زمانی كه رؤساى قريش به طرف بدر براى جنگ با مسلمانان می‌آمدند ...
  • نقش خانواده در گسترش آسیب‌‌های اجتماعی چگونه است؟
    18639 روش شناسی 1392/02/29
    خانواده، کوچک‌ترین نهاد اجتماعى است که اساس و زیرساخت واحدهاى بزرگ‌تر به شمار می‌رود. میزان موفقیت و سهمى که افراد براى ایفاى نقش در واحدهاى بزرگ اجتماعى ایفا می‌کنند بستگى تام به نحوه رشد و تربیت و شکوفایى‏استعدادهاى آنها در کانون مقدس خانواده دارد. خانواده در مسیر ...
  • آیا خلاف قانون کشور عمل کردن مشکل شرعی دارد؟
    28822 رعایت مقررات و قوانین 1391/12/10
    تخلف از قوانین و مقررات نظام اسلامی جائز نیست اما در فرض مثال، چنانچه شرایط معامله رعایت گردد معامله باطل نیست (یعنی فروشنده مالک پول شده و خریدار هم صاحب آن جنس می‌شود)، اما کسی که اقدام به این عمل می‌کند، مرتکب گناه شده است.ضمائم:پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به ...
  • معنای شعایر اسلامی چیست؟ و شعایر اسلامی از دیدگاه قرآن چگونه است؟
    39427 تفسیر 1389/12/26
    شعایر اسلامی، مکان ها و نشان هایی می باشند که خدا آنها را برای عبادت قرار داده و انسان را به یاد خدا می اندازد. برای نمونه، صفا و مروه در قرآن کریم، دو مکان و علامت برای عبادتند که در مراسم حج خدا در آن ...

پربازدیدترین ها