عمالقه از فرزندان عِمْلِیق بن لاوَذَ بن إرَمَ بن سامِ بن نُوح بودند که در مناطق مختلف پراکنده شده‌اند».[1] البته قولی نیز وجود دارد که اینان در بابل بوده و از ایرانی‌ها شکست خورده و به حجاز مهاجرت کرده‌اند.[2] همچنین اقوالی وجود دارد که اقوام مختلف در جهان آن روز را به عمالقه نسبت داده‌اند که پذیرش همه آنها امکان پذیر نیست.[3] برخی نیز آنها را قوم بربر دانسته‌اند[4] که در این صورت بحث از خاستگاه آنان کاملاً متفاوت می‌شود.
به هر حال عمالقه؛ امتی بودند بزرگ با قامتی دراز و تنومند. آنها قومی باستانی و کهن، ساکن شمال حجاز بودند. گروهی از این قوم از راه کانال سوئز و یا دریای سرخ وارد مصر شدند و اندک اندک بر تعداد آنان افزوده شد و در فرصتی مناسب بر سلاطین آن دیار حمله کردند و خود حکومتی تشکیل دادند. سرانجام در سال 1703 قبل از میلاد دیگر بار مصریان بر آنان غلبه کردند و ناچار به جزیرة العرب برگشتند».[5]
در قرآن به صراحت اسمی از این قوم برده نشده است اما برخی از مفسران، آیاتی که اشاره به اقوامی قوی هیکل و درشت اندام دارد را در وصف گروهی از همین عمالقه دانسته‌اند.
موسی(ع) قوم خود را به جنگ با گروهی دعوت می‌کند. اما از آن‌جا که این گروه بسیار درشت اندام و قوی هیکل بودند، بنی اسرائیل از همراهی با موسی(ع) سرباز زده و نافرمانی کردند:
«و هنگامى که موسى به قومش گفت: * ... به سرزمین مقدسى که خدا برایتان مقرّر فرموده در آیید و [به گناه، عصیان، سرپیچى از فرمان‏ها و احکام حق‏] بازنگردید که زیانکار مى‏شوید* گفتند: اى موسى! مسلماً در آنجا مردمى زورگو و ستم‏گر قرار دارند، و ما هرگز وارد آنجا نمى‏شویم تا آنان از آنجا بیرون روند، پس اگر از آنجا بیرون روند البته ما وارد خواهیم شد*... گفتند: اى موسى! تا آنان در آنجایند، ما هرگز وارد آنجا نخواهیم شد، پس تو و پروردگارت بروید [با آنان‏] بجنگید که ما [تا پایان کار] در همین جا نشسته‏ایم».[6]
مفسران، این قوم که در این‌جا از آنها تعبیر به ستمکار شده را گروهی از عمالقه دانسته‌اند.[7] البته واضح است که تعبیر به ستمکار بودن، در مورد این قوم ساکن در آن‌ مکان خاص بوده و نمی‌توان به صرف این آیه، حکم را به تمام عمالقه سرایت داد.
درباره قوم عاد نیز قرآن تعابیری دارد که اشاره به درشت اندامی آنها دارد: «تَنْزِعُ النَّاسَ کَأَنَّهُمْ أَعْجازُ نَخْلٍ مُنْقَعِرٍ».[8]
برخی از مفسران ارتباط‌هایی بین قوم عاد با عمالقه برقرار کرده‌اند. به گونه‌ای که برخی از علما عمالقه را گروهی از قوم عاد دانسته‌اند.[9]
همان‌طور که گفته شد، خاستگاه اصلی این گروه حجاز بوده است. آنان پیش از این‌که حضرت ابراهیم به همراه هاجر به مکه برود، در آن‌جا ساکن بودند[10] و گفته شده است که اسماعیل با دختری از عمالقه ازدواج کرده است.[11] حتی نقل است در دوران‌هایی تولیت کعبه را نیز اینان در اختیار داشته و کعبه را نیز تعمیر کرده‌اند.[12]
اما در مورد جنگ حضرت ابراهیم(ع) با عمالقه مطلب چندانی در تاریخ وجود ندارد و تنها در روایتی آمده است: «در آن (مسجد سهله) خانه ابراهیم بوده که از آن‌جا به سمت عمالقه رفته است ...».[13] بعید نیست که ابراهیم(ع) چنین اقوامی که در مناطق مختلف سکونت داشتند و بنابر معمول آن زمان، غیر خدای یگانه را می‌پرستیدند را نیز به توحید و خداپرستی دعوت کرده باشد.
عمالقه سال‌های متمادی در مصر نیز حضور داشتند و حکومت‌هایی تشکیل داده و فرمانروایان بزرگی نیز داشتند.[14] آنها علاوه بر مصر در شام و فلسطین نیز حضور ثابت و جدی داشتند و از دشمنان بنی اسرائیل محسوب می‌شدند و کتاب مقدس بارها و بارها از این گروه نام می‌برد.
در کتاب مقدس عمالیق به عنوان دشمنان بنی اسرائیل محسوب می‌شوند که جنگ‌هایی میان آنان در ‌گرفته است.
بنابر آیات کتاب مقدس، خداوند به سموئیل پیامبر خود می‌گوید که شاول را به عنوان پادشاه بنی اسرائیل نصب فرموده و او را به جنگ عمالقه بفرستد. شاول نیز در جنگ با عمالقه پیروز شده و آنها را نابود می‌کند.[15]
به مناسبت نکته جالبی در داستان عمالقه در کتاب مقدس وجود دارد که ذکر آن خالی از لطف نیست. سموئیل به عنوان پیامبر الهی، از طرف خداوند این‌گونه به شاول دستور می‌دهد: «پس الآن برو و عمالیق را شکست داده، جمیع ما یملک ایشان را بالکل نابود ساز و بر ایشان شفقت مفرما بلکه مرد و زن و طفل و شیرخواره و گاو و گوسفند و شتر و الاغ را بکش».[16] حتی بعد از این جنگ که شاول تمام این دستورات را انجام داد و تنها تعدادی از بهترین حیوانات را برداشته و ادعا کرد که می‌خواسته اینها را برای خداوند قربانی کند؛ مورد مؤاخذه شدید خداوند قرار گرفته و حتی به جهت این عمل از سلطنت خود خلع می‌شود.[17] این متن مقدس یهودیان و مسیحیان است و هر دو گروه به الهی بودن تک تک کلمات آن اقرار و اذعان دارند. حال با وجود این متن و موارد مشابه در کتاب مقدس، آنها چگونه  می‌توانند بر ما مسلمانان خرده بگیرند و خود و پیامبران مورد نظر خود را رئوف و مهربان نشان داده و از اسلام خشونت و بی‌رحمی را فریاد کنند. البته ما پیامبران بنی اسرائیل را قبول داریم و به تمامشان احترام می­گذاریم و نیز با توجه به آن‌که بر اساس اعتقادمان، کتب مقدس تحریف شده­اند، چنین متونی را به سادگی نخواهیم پذیرفت، اما بیان نکته بدین دلیل بود که مشخص شود آنانی که قرآن را کتابی خشونت­آمیز می­دانند، رویکردی دوگانه در پیش گرفته­اند.

---