جستجوی پیشرفته
بازدید
24034
آخرین بروزرسانی: 1393/02/27
خلاصه پرسش
مقصود از سدّ ذرایع و فتح ذرایع چیست؟
پرسش
مقصود از سدّ ذرایع چیست؟
پاسخ اجمالی
در منابع و مصادر استنباط احکام شرعی، و شرایط حجیت آنها بین علمای شیعه و اهل سنت اختلاف دیدگاه وجود دارد. علمای شیعه می‌گویند استنباط و استخراج احکام شرع باید از راه‌های علم و علمی باشد و تبعیت از مطلق ظنون را در رسیدن به احکام شرعی جایز نمی‌دانند، مگر ظن‌هایی که حجیت آنها با دلیل قطعی برای ما ثابت شده باشد. اما علمای اهل سنت برای استخراج و استنباط احکام شرعی هر چیزی را که سبب حصول ظن به حکم الاهی شود از آن تبعیت کرده و حجت می‌دانند.
از جمله چیزهایی که علمای اهل سنت برای استخراج و به دست آوردن احکام شرعی به آنها تمسک می‌جویند؛ قیاس، استحسان، سد ذرایع، فتح ذرایع و مصالح مرسله است که علمای شیعه می‌گویند، اگر این امور به ظواهر ادله نقلی یا ملازمات عقلیه برگردند دارای حجیت و در غیر این صورت از بارزترین افراد ظنونی هستند که شارع مقدس از تبعیت آن نهی کرده و دارای هیچ‌گونه ارزش و اعتباری نیستند.[1]
با عنایت به سؤال کاربر از سد ذرایع، از توضیح و تبیین دیگر منابع ذکر شده صرف نظر کرده و به بحث از سد ذرایع و فتح ذرایع بسنده خواهیم کرد.
واژه «سدّ»، در لغت به معنای بستن و جلوگیری کردن[2] و واژه فتح در لغت به معنای رفع مانع نمودن است.[3]
«ذرائع»، جمع «ذریعه» است و ذریعه در لغت به معنای وسیله‌ای است که انسان می‌تواند با کمک آن به چیزی برسد،[4] و در اصطلاح دارای تعاریف مختلفی است که نزدیک‌ترین و جامع‌ترین تعریف به حقیقت عبارت است از: وسیله‌ای که ما را به سوی احکام پنج‌گانه تکلیفی[5] رهنمون گردد.[6]
پس معنای «سدّ ذرایع» به حسب اصطلاح یعنی ترک کردن و جلوگیری کردن از هر وسیله‌ای که موجب رسیدن به حرام می‌شود.
و معنای فتح ذرایع به حسب اصطلاح یعنی گشودن و رفع مانع نمودن و اجازه دادن به انجام هر وسیله‌ای که سبب رسیدن به واجب می‌شود.
بحث «سد ذرایع» و «فتح ذرایع» در کتاب‌های اصولی شیعی نیز با عنوان مقدمه واجب و مقدمه حرام مورد بحث و بررسی قرار گرفته و بین علمای شیعی بحث مفصلی مطرح شده است که آیا مقدمه در حکم، تابع ذی المقدمه است یا خیر؟ بیش از ده دیدگاه در مسئله وجود دارد.[7] که در نتیجه کسانی که تبعیت در حکم را قبول نموده‌اند برخی قائل به وجود ملازمه عقلی بین مقدمه و ذی المقدمه و برخی به وجود ملازمه لفظی به دلالت التزامی بین مقدمه و ذی المقدمه شده‌اند، که بنابر نظر اول، مسئله از صغریات حکم عقل و بنابر نظر دوم مسئله از صغریات دلیل سنت می‌باشد.[8]
اگر چه در بحث وجوب مقدمه واجب و حرمت مقدمه حرام و بحث سد ذرایع و فتح ذرایع بین علما اختلاف دیدگاه وجود دارد، اما در مجموع می‌توان گفت در هر دو گروه اسلامی صاحب نظرانی وجود دارند که قائل به وجوب مقدمه واجب و حرمت مقدمه حرام و همچنین قائل به سد ذرایع و فتح ذرایع هستند هر چند در محدوده اخذ به آن اتفاق نظر ندارند.[9]
 

[1]. مظفر، شیخ محمدرضا، اصول الفقه، ج 2، ص 205،‏ قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم،‏ بی‌تا.
[2]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 3، ص 207، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[3]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 621، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[4]. السبَبُ إِلى الشی‏، لسان العرب، ج 8، ص 96.
[5]. وجوب، حرمت، استحباب، کراهت، اباحه.
[6] . «الذریعة الوسیلة المفضیة إلى الأحکام الخمسة»، طباطبایى، حکیم، سید محمدتقى، الأصول العامة للفقه المقارن‏، النص، ص 393 - 394، المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، قم، چاپ دوم، 1418ق.
[7]. مظفر، شیخ محمدرضا، اصول الفقه، ج 1، ص 291،‏ قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم،‏ بی‌تا؛ الأصول‏العامة، النص، ص 396.
[8]. الأصول‏العامة، النص، ص 401.
[9]. همان، المقدمه، ص 11.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    799288 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    762653 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می‌کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می‌کند؟
    685750 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه‌های دینی ما مسئله‌ای شناخته شده است، چنان‌که در آیات و روایات آمده است:«بریده باد هر دو دست ابولهب»؛ «از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می‌رود». و... .منتها همان‌گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، و هر دعایی از هر فردی قرین اجابت نیست، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    661275 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    650043 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    603378 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580640 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    574987 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565643 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564880 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...