سوره ماعون، در مکه نازل شده و دارای هفت آیه می‌باشد.[1]
در شأن نزول این آیه چنین آورده‌اند:
ابو سفیان هر هفته شتر یا گوسفندى سر می‌بُرید، روزى یتیمى از او چیزى خواست، ابو سفیان با عصا یتیم را زد، آیه آمد: «دیدى آن منکر دین و قیامت را، همان که یتیم را می‌راند...».[2]
البته برخی معتقدند این آیات در مورد عاص بن وائل نازل شده[3] و برخی نیز شأن نزول‌های دیگری را نقل کرده‌اند.[4]
اکنون به بررسی مختصر آیات این سوره می‌پردازیم:
«أَ رَءَیْتَ الَّذِى یُکَذِّبُ بِالدِّینِ * فَذَالِکَ الَّذِى یَدُعُّ الْیَتِیمَ * وَ لَا یَحُضُّ عَلىَ‏ طَعَامِ الْمِسْکِینِ»؛[5]
آیا کسى که همواره روز جزا را انکار می‌کند، دیدى؟ همان که یتیم را به خشونت و جفا از خود می‌راند، و [کسى را] به طعام دادن به مستمند تشویق نمی‌کند.
«أَ رَءَیْتَ» خطاب به پیامبر اکرم(ص) بوده[6] و هم می‌تواند ناظر به دیدن با چشم بوده و هم می‌تواند به فهم و شناخت، نظر داشته باشد.[7]
در این‌که مقصود از «دین» در عبارت «یُکَذِّبُ بِالدِّینِ» چیست؛ اختلافاتی وجود دارد:
برخی مراد از آن‌را قیامت و روز جزا دانسته‌اند؛[8] به این معنا که دلیل اعمالی از این دست، باور نداشتن قیامت است.
برخی نیز «دین» را به ثواب و عقاب الهی معنا می‌کنند[9] زیرا آنها به دلیل باورنداشتن پاداش و جزا چنین رفتاری را مرتکب می‌شوند.
«فَذَالِکَ»؛ فاء در این بخش از آیه، نشانگر آن است که این باورنداشتن، دلیل رفتارهایی است که در ادامه آیه ذکر شده است.[10]
«یَدُعُّ الْیَتِیمَ»؛ یعنی یتیم را با خشونت، تندی و زشتی از خود می‌رانند.[11]
«وَ لا یَحُضُّ عَلى‏ طَعامِ الْمِسْکِینِ»؛ یعنی در صورت توانایی، به یتیمان غذا نمی‌دهد[12] و همچنین اگر توانایی نیز نداشته باشد، رغبتی برای انجام این نوع اعمال ندارند.
«فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ * الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ * الَّذینَ هُمْ یُراؤُنَ»؛[13]
 پس واى بر نمازگزاران که از نمازشان غافل و نسبت به آن سهل‌انگارند. همانان که همواره ریا می‌کنند.
این آیات نیز با فاء آغاز می‌شود و نشان از این دارد که این آیات با آیات قبل مرتبط هستند و ارتباط آنها به این بیان است که اعتنا نکردن به یتیم از ضعف دین سرچشمه می‌گیرد و موجب توبیخ می‌باشد، به همین نحو سهو در نماز، ریا در بین مردم و نپرداختن زکات نیز که از اهمیت بالاتری برخوردارند؛ موجب مذمت و توبیخ هستند.[14]
«عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ»؛ سهو در واقع همان نسیان است،[15] اما در این‌جا مراد از آیه چنین چیزی نیست؛ زیرا شخص سهو کننده عقلاً و شرعاً مسئول نیست ولی در این آیه این شخص مسئول بوده و به جهت عملی که انجام داده مؤاخذه می‌شود.[16] بنابر این، باید یک معنای دیگری برای این سهو ذکر کرد که همراه با تقصیر باشد.[17]
در این‌که مراد از این سهو در نماز چیست، اندک اختلافاتی وجود دارد که در این‌جا به دو مورد اشاره می‌شود:
الف. مراد آیه افرادی است که به نماز، کم­اهمیت و کم‌اعتناء بوده تا حدی که  وقت نماز می‌گذرد و نمازشان قضا می‌شود.[18]
روایتی نیز بر این معنا وجود دارد؛ امام رضا(ع) می‌فرماید: «الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ‏»؛ یعنی از انجام در وقتش غفلت می‌کنند.[19] روایتی با همین مضمون، در منابع اهل سنت نیز وجود دارد.[20]
ب. منظور از آیه افراد تارک الصلاه است؛ زیرا همه افراد -هر چند اندک- در نماز خود سهو دارند و قطعاً آیه چنین وسعتی نسبت به عموم مسلمانان ندارد. بنابر این، آیه تنها خطاب به کسانی است که نماز را ترک می‌کنند.[21]
روایتی از امام صادق(ع) نیز همین معنا را اعلام می‌کند.[22]
«وَ یَمْنَعُونَ الْماعُونَ»؛[23]
و از [دادن‏] وسایل و ابزار ضرورى زندگى [و زکات، هدیه و صدقه به نیازمندان‏] دریغ می‌ورزند.
«ماعون» از ماده «معن» به معناى چیز کم است، و بسیارى از مفسران معتقدند که منظور از آن در این‌جا اشیای جزئى است که مردم مخصوصاً همسایه‌ها از یکدیگر به عنوان عاریه یا تملک می‌گیرند، مانند مقدارى نمک، آب، آتش (کبریت) ظروف و مانند اینها.[24]
از پیامبر خدا(ص) نقل شده؛ «کسی که از دادن چنین چیزهای کوچکی به همسایه خود، خودداری  می‌کند، خداوند نیز او را به حال خود گذارده و او را از خیر خود محروم می‌کند».[25]
البته در برخی از روایات، مراد از ماعون زکات واجب ذکر شده است. [26]
درباره معنای غفلت و عوامل غفلت و راه‌کارهای از بین بردن آن، نمایه زیر را مطالعه کنید:
«مهم‌ترین عوامل ایجاد غفلت در انسان»، سؤال ۴۵۸۴۴
«راهنمایی برای زدودن رذایل»، سؤال 2604

---