اندیشمندان نحو در این‌که واژه «اللهمّ» در اصل از چه کلماتی تشکیل شده، اختلاف نظر دارند. گروهی از آنان معتقدند: «واژه «اللهمّ» منادای مفرد معرفه است که در اصل «یا الله» بود و بجای یای حرف ندائی که از اولش حذف شده، در آخر آن یک میم مشدّده آمد که آن را تبدیل به «اللهمّ» نموده است».[1] طبق این دیدگاه، معنای «اللهمّ» چنین می‌شود: «ای پروردگار»، یا «پروردگارا». بنابراین نظریه؛ چون میم در «اللهمّ» عوض از یای حرف ندا می‌باشد، جز در موارد ضرورت شعری[2] نمی‌توانیم «یا اللهمّ» بگوییم.[3]
اما برخی دیگر از نحویون می‌گویند: «اللهمّ» در اصل، «یا الله آمِنّا بخیر» بود، که برای اختصار، جمله انشایی«آمنّا بخیر» حذف شده و میم مشدّده به عنوان نمادی از عبارت محذوف در انتهای «الله» اضافه شده است؛ از این‌رو میم، عوض از «یای» حرف ندا نیست و بر همین اساس، جمع بین «میم مشدده» و «یای حرف ندا» حتی در حالت اختیار نیز جایز است؛ یعنی می‌توانیم در غیر ضرورت شعری نیز بگوییم «یا اللهمّ».[4] طبق این دیدگاه، معنای «اللهمّ» چنین می‌شود: «پروردگارا ما را به خیر قصد کن؛ یعنی برای ما خیر و نیکی در نظر بگیر».
اعراب «اللهمّ»
برخی ادیبان گفته‌اند: «با عنایت به این‌که «الله» اسم علم و مفردی است که منادا واقع شده و «منادای مفرد معرفه» نیز مبنی بر ضم است، «اللهُمّ» نیز مبنی بر ضم بوده و بنای آن در «های» اَللهُمّ آشکار گشته است».[5]
برخی دیگر گفته‌اند: «چون میم در «اللهمّ» شبیه جزء برای «الله» شده، «اللهمّ» مبنی بر ضم مقدر بر میم مفتوحه می‌باشد».[6]
با توجه به مطالبی که بیان شد، روشن می‌شود که «اللهمّ» از «الله» و «میم» مشدده تشکیل شده، نه از «الله» و «هُم» تا این اشکال به ذهن متبادر شود که چرا در «اللهمّ» دو «هاء» وجود ندارد.

---