میزان ارزش و اجر عبادات و اعمال خیر با هم متفاوت است. برخی از این اعمال، آن‌قدر ثواب و پاداششان زیاد است که انسان چنین تصور می‌کند که با انجام یک‌بار آن، دیگر نیازی به انجام اعمال خیر دیگر نداشته و برای رفتن به بهشت همان یک عمل کافی است.[1] به عنوان مثال؛ درباره ثواب نماز جماعت از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است: «اگر تعداد امام و مأمومین یازده نفر یا بیشتر باشد، ثواب این نماز جماعت به اندازه‌ای است که اگر دریاهای زمین و آسمان مرکب شوند و درختان قلم گردند و انس و جنّ و فرشتگان نویسنده آن شوند، نمی‌توانند ثواب یک رکعت آن‌را بنویسند».[2] دست‌یابی و بهره‌مندی از این اجر و ثواب، منوط به رعایت شرایطی است؛ مانند:
1. قصد قربت: یکی از شرایط صحت عبادات، داشتن قصد قربت است. اگر کسی عبادتی را با قصد رسیدن به یک منفعت دنیایی انجام دهد، عبادتش باطل است و آثاری که برای آن عبادت ذکر شده، نصیبش نخواهد شد.
2. حضور قلب: با این‌که رعایت حضور قلب در نماز، جزء شرایط صحت نماز نیست و اگر کسی بدون حضور قلب نماز بخواند، نمازش باطل نیست، اما برای قبول شدن نماز، داشتن حضور قلب لازم است؛ تا جایی که گفته شد، فقط آن مقدار از نماز که شخص حضور قلب داشته باشد، مورد پذیرش خدا قرار می‌گیرد.[3] بنابر این، اگر کسی در نماز جماعت بدون حضور قلب شرکت کند، ثوابی که برای آن ذکر شده، نصیبش نخواهد شد.
3. رعایت حق الناس: در حساب‌رسی روز قیامت و در محاسبه حق الناس، برای جبران حقی که از دیگران ضایع شده و برای کسب رضایت صاحب حق، از ثواب‌های کسی که حق الناس به گردن دارد، برداشته و به ذی حق داده می‌شود.[4]
4. ترک گناه: مرتکب گناه شدن، آثار نماز و نورانیت آن‌را از بین می‌برد، در حساب‌رسی اعمال در قیامت نیز نقش بسزایی دارد. گناهان زیاد می‌تواند عبادات و اعمال صالح کم را تحت الشعاع خود قرار داده و عاقبت ناخوشایندی را برای انسان رقم بزند؛ از این‌رو، امام سجاد(ع) می‌فرماید: «وای بر کسی آحادش بر اعشارش غلبه کند».[5] منظور از آحاد، گناهانی هستند که با ضریب یک محاسبه می‌شوند و منظور از اعشار، اعمال نیک هستند که با ضریب ده محسوب می‌شوند.
البته همان‌طور که ثواب برخی عبادات آن‌قدر است که جز خدا مقدار آن‌را نمی‌داند، برخی از گناهان نیز به همین اندازه آثار منفی و عقاب دارند. برای نمونه؛ در احادیث اهل‌بیت(ع) آمده است: «اگر کسی به قصد ریختن آبروی مؤمنی، سخنی به زبان بیاورد، خدا او را از ولایت خود خارج کرده و به ولایت شیطان می‌سپارد».[6]
فردی که یک رکعت نماز جماعت قبول شده در پرونده‌اش باشد، پاداش او بهشت خواهد بود، اما به شرط این‌که گناهی به پرونده‌اش اضافه نکند؛ زیرا آن گناهان مانند آتشی خواهند بود که کوهی از پاداش‌ها را به آتش خواهد کشید.
5. عاقبت به خیر شدن: ممکن است برخی افراد در اوائل زندگی، دین‌دار بوده و اشتغال به طاعت الهی داشته باشند، ولی در اواخر عمرشان، فریفته دنیا و یا دنیاپرستان شده و آخرت خود را تباه کنند و حتی در این راه جان خود را از دست بدهند. چنین افرادی با پشت کردن به سابقه خوب خود و برگزیدن راه باطل، موجب احباط اعمال نیک خود خواهند شد و عبادت‌های گذشته، آنان را به بهشت رهنمون نخواهد ساخت.[7]
علاوه بر مطالب فوق باید دانست که هدف از انجام عبادات، صرف ورود به بهشت نیست؛ بلکه اهداف والاتر دیگری نیز مورد نظر است که نباید از آنها غافل ماند؛ از این‌رو، به انجام یک‌بار یا چند بار عبادات -خصوصاً نماز- اکتفا نشده و تکرار آن در تمام زمان حیات انسان، مورد تأکید قرار گرفته است. برخی از این اهداف عبارت‌اند از:
1. قرب الهی: مهم‌ترین هدف از انجام عبادات، قرب به خدا و محبوب شدن در نزد خداوند است؛ لذا هرچه عبادات، خالصانه‌تر باشد، از ارزش بیشتری برخوردار خواهند بود.
2. اعتلای مقام و درجه: از دیگر آثار اعمال خیر، بالا رفتن مقام بنده است. انسان‌ها در بهشت همه در یک رتبه و مقام قرار ندارند و برخی از برخی دیگر بالاترند و در نتیجه از نعمات بیشتر برخوردارند و رفاه و لذت بیشتری را تجربه می‌کنند. بنابراین، افراد باید با انجام بهتر عبادات، مقام خود را در دنیا و آخرت بالا برده و عاقبت بهتری را برای خود رقم بزنند.

---