خداوند در قرآن می‌فرماید:‌ «...وَ الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ إِذا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنینَ غَیْرَ مُسافِحینَ وَ لا مُتَّخِذی أَخْدانٍ ...»؛[1] و براى شما حلال شده، [ازدواج با] زنان پاکدامن از مسلمانان، و زنان پاکدامن از کسانى که پیش از شما، کتاب [آسمانى‏] به آنان داده شده، به شرط آن‌که مهریه آنها را به ایشان بدهید، در حالى که خود پاکدامن باشید نه زناکار و نه آن‌که آنها را در پنهانى معشوقه خود بگیرید.
یکی از مباحثی که در ذیل این آیه مطرح می‌شود؛ موضوع ازدواج با اهل کتاب است. اختلاف‌هایی در این مسئله وجود دارد که در ذیل اجمالاً بدان خواهیم پرداخت.
جواز ازدواج (موقت و دائم) با مسیحیان و یهودیان
اهل سنت بر اساس این آیه، ازدواج دائم با اهل کتاب را جایز می‌دانند.[2] برخی روایاتی که در منابع اهل سنت وجود دارد نیز این مسئله را تأیید می‌کند.[3] البته در برخی جزئیات اختلاف نظرهایی وجود دارد.[4]
همچنین باید توجه داشت؛ ازدواج موقت، با این‌که مورد تأیید پیامبر اسلام(ص) بود؛ در میان اهل سنت شرعیت نداشته و بر اساس مبنای آنان ذیل محتوای آیه قرار نمی‌گیرد.
قول به صحت ازدواج با اهل کتاب؛ در میان برخی از مفسران و فقهای شیعه نیز طرفدارانی دارد. آنان آیه را شامل ازدواج موقت و دائم با اهل کتاب دانسته و در نتیجه آن‌را مشروع می‌دانند.[5]
برخی مفسران شیعی نیز ازدواج با اهل کتابی را که جزیه می‌پردازند مجاز دانسته و در غیر آنان، چنین ازدواجی را مشروع نمی‌دانند.[6]
نظریه (جواز ازدواج با اهل کتاب) با اشکالاتی مواجه است که از نگاه طرفداران آن مخفی نمانده، بلکه به آنها پاسخ داده‌اند. از جمله آن‌که دو آیه در قرآن، توصیه به ازدواج نکردن با کفار و مشرکان می‌کند:
«لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ»؛[7] به پیوندهاى قبلى کافران متمسّک نشوید و پایبند نباشید.
«لَا تَنکِحُواْ الْمُشْرِکَاتِ حَتىَ‏ یُؤْمِن»؛[8] با زنان مشرک و بت‌پرست، تا ایمان نیاورده‌اند، ازدواج نکنید.
از استدلال به این دو آیه چنین پاسخ داده‌ شده است:
الف. این دو آیه شامل زنان اهل کتاب نمی‌شود و تعبیر به کافر و مشرک،‌ معنایی غیر از اهل کتاب را دارد؛ در نتیجه میان دلالت این آیات، با آیه جواز ازدواج منافاتی وجود ندارد.[9]
ب. آیه جواز ازدواج در سوره مائده بوده و پس از دو آیه قبلی نازل شده است.[10] در نتیجه حتی اگر بگوییم که دو آیه فوق، شامل اهل کتاب نیز می‌شوند، آیه موجود در سوره مائده آنها را نسخ می‌کند.[11]
از سوی دیگر، روایاتی وجود دارد که نظریه جواز ازدواج با اهل کتاب را تقویت می‌کند:
1. از امام صادق(ع) پرسیده شد؛ آیا مرد مؤمن می‌تواند از زنان یهودی یا نصرانی، همسری اختیار کند؟ امام فرمود: «هنگامى که زن مسلمان در اختیار او است او را با زن یهودى و نصرانى چکار؟» پرسیده شد: به او دلداده است؟ فرمود: «اگر چنین کارى کرد او را از خوردن شراب و گوشت خوک باز دارد، امّا بدان در دیندارى او نقصى است که حاضر شد با زن کتابى ازدواج کند».[12]
2. محمد بن مسلم از امام باقر(ع) در مورد ازدواج با زنان یهودی و نصرانی سؤال کرد؟ آن‌حضرت فرمود: «اشکالی ندارد؛ آیا نمی‌دانی که در زمان رسول خدا(ص) طَلحة بن عبیدالله همسری یهودی داشت».[13]
روایات دیگری نیز در این زمینه وجود دارد.[14]
ظاهر و سیاق این روایات اشاره به ازدواج دائم با اهل کتاب دارد و قائلین به جواز چنین ازدواجی آنها را مستند خود قرار داده‌اند.[15]
عدم جواز ازدواج دائم با مسیحیان و یهودیان
برخی از مفسران و فقهای شیعه؛ ازدواج موقت با اهل کتاب را مشروع می‌دانند، ولی ازدواج دائم با ایشان، را جایز نمی‌دانند.[16] طرفداران این دیدگاه نیز به روایاتی استناد می‌کنند:
زراره می‌گوید: از امام(ع) شنیدم که فرمودند: «مردی که زن دارد، می‌تواند با زن یهودی و یا نصرانی ازدواج موقت بکند».[17]
برخی معتقدان به عدم ازدواج دائم بر این باورند که آیه جواز ازدواج با آیات «لَا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافِرِ»[18] و «لَا تَنکِحُواْ الْمُشْرِکَاتِ حَتىَ‏ یُؤْمِن»[19] نسخ شده است.[20] این اعتقاد به نسخ بر اساس برخی روایات است؛ مانند این‌که؛ امام رضا(ع) به حسن بن جهم فرمود: «نظرت در مورد مردی که با داشتن زن مسلمان با زن مسیحی ازدواج می‌کند؛ چیست؟» حسن بن جهم گفت: نظر من در مقابل شما چه اهمیتی دارد؟ امام(ع): «از گفتن تو نظر من نیز مشخص خواهد شد». گفت: ازدواج با زن مسیحی جائز نمی‌باشد؛ چه زن مسلمان داشته باشد و چه نداشته باشد. امام: «چرا چنین نظری داری؟» گفت: به جهت آیه «وَ لا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ»[21] امام: «پس در مورد آیه "الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ‏"[22] چه می‌گویی؟» گفت: این آیه به وسیله آیه‌ای که ذکر کردم؛ نسخ شده است. امام تبسمی کردند و چیزی نگفتند».[23]
زراره بن اعین نقل می‌کند که از امام باقر(ع) در مورد آیه «الْمُحْصَناتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلِکُمْ» سؤال کردم. ایشان فرمودند این آیه توسط آیه «وَ لا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوافر» نسخ شده است.[24]
در نهایت باید گفت که طرفداران هر دو نظر؛ ادله و روایاتی را مستند قرار داده‌اند که به صورت مختصر به برخی از آنها اشاره شد. اما در کتاب‌های فقهی و تفسیری به صورت مفصل به این موضوع پرداخته شده است.

---