با بررسی وضع محیط‌های مختلف قبل از اسلام به این نتیجه می‌‏رسیم که تعدد زوجات، بدون این‌که ضابطه و محدوده‌ای داشته باشد، امر عادی بود و از ابتکارات اسلام نیست، بلکه اسلام آن‌را در چارچوب ضرورت‌‏های زندگی انسان محدود ساخت و برای آن قیود و شرایط سنگینی قرار داده است.[1]

قوانین اسلام براساس نیازهای واقعی بشر است، وقتی مصلحت تمام جامعه درنظر گرفته شود و احساسات را به کنار بگذاریم، فلسفه‌ی تعدد زوجات روشن می‌‏شود. هیچ‌کس نمی‌‏تواند انکار کند که مردان در حوادث گوناگون زندگی، بیش از زنان در خطر مرگ قرار دارند و در جنگ‌‏ها و حوادث دیگر، قربانیان اصلی را آنها تشکیل می‌‌‏دهند. نیز نمی‌‏توان انکار کرد که بقای غریزۀ جنسی مردان از زنان طولانی‌‏تر است؛ زیرا اکثر زنان در سن معینی، آمادگی جنسی خود را از دست می‌‏دهند، در حالی‌که در مردان چنین نیست.

هم‌چنین زنان به هنگام عادت ماهانه و قسمتی از دوران حاملگی، عملاً ممنوعیت آمیزش دارند، در حالی‌که در مردان این ممنوعیت وجود ندارد.

از همه‌ی اینها گذشته زنانی هستند که به علل گوناگونی‌ همسران خود را از دست می‌‏دهند و اگر تعدد زوجات نباشد، آنها باید برای همیشه بدون همسر باقی بمانند.

با درنظر گرفتن این واقعیت‌‏ها در این‌گونه موارد (که تعادل میان مرد و زن به هم می‌‏خورد) ناچاریم یکی از راه‌های زیر را انتخاب کنیم:

الف) مردان تنها به یک همسر در همۀ موارد قناعت کنند و زنان بیوه تا پایان عمر بدون همسر باقی بمانند و تمام نیازهای فطری و خواسته‌‏های درونی و احساسی خود را سرکوب کنند.

ب) مردان فقط یک همسر قانونی داشته باشند، ولی روابط آزاد و نامشروع جنسی را با زنانی که بدون شوهر مانده‌‏اند، به شکل معشوقه برقرار سازند.

ج) کسانی که قدرت دارند بیش از یک همسر را اداره کنند و از نظر جسمی و مالی و اخلاقی مشکلی برای آنها ایجاد نمی‌‏شود، نیز قدرت بر اجرای کامل عدالت میان همسران و فرزندان دارند، به آنها اجازه داده شود که بیش از یک همسر انتخاب کنند.

حال اگر بخواهیم راه اوّل را انتخاب کنیم، باید گذشته از مشکلات اجتماعی که به وجود می‌‏آید، با فطرت و غرایز و نیازهای روحی و جسمی بشر به مبارزه برخیزیم. هم‌چنین عواطف و احساسات این‌گونه زنان را نادیده بگیریم، اما این مبارزه‌‏ای است که پیروزی در آن نیست. به فرض که این طرح عملی شود، جنبه‌‏های غیر انسانی آن بر هیچ‌کس پوشیده نیست.

تعدد همسر را در موارد ضرورت نباید تنها از نگاه همسر اوّل بررسی کرد، بلکه از دریچۀ چشم همسر دوم و مصالح و مقتضیات اجتماعی نیز باید مورد مطالعه قرار گیرد. آنها که مشکلات همسر اوّل را در صورت تعدد زوجات عنوان می‌‏کنند، کسانی هستند که یک مسئله سه زاویه‌‏ای را تنها از یک زاویه نگاه می‌کنند؛ زیرا تعدد همسر هم از زاویه دید مرد و هم از زاویه دید همسر اوّل، نیز از زاویه دید همسر دوم باید مطالعه شود، آن‌گاه با توجه به مصلحت مجموع در این باره قضاوت کنیم.

اگر راه دوم را انتخاب کنیم، باید فحشا را به رسمیت بشناسیم. تازه زنانی که به عنوان معشوقه مورد بهره‌برداری جنسی قرار می‌‏گیرند، نه تأمین دارند و نه آینده‏‌ای؛ چنان‌که شخصیت آنها پایمال شده است. اینها اموری نیست که انسان آگاه آن‌را تجویز کند.

بنابراین، تنها راه سوم می‌‏ماند که هم به خواسته‏‌های فطری و نیازهای غریزی زنان پاسخ مثبت داده شود و هم از عواقب شوم فحشا و نابسامانی زندگی این دسته از زنان جلوگیری شود و جامعه از گرداب گناه بیرون آید.[2]

راز کاستی عاطفه و احساسات در جوامع غربی و پناه بردن آنان به حیوانات با ابراز محبت به آنان همین است، نه حس قوی عاطفۀ بشری آنها. آنان که بشریت را چنان از دم تیغ گذرانده و با وحشیانه‌ترین راه‏‌ها انسان‌های مظلوم را می‌‏کشند تا ثروت و سرمایه‌‏های آنان را به یغما ببرند، چه بویی از عاطفه برده‌‏اند؟!

اما این‌که چرا چند شوهری برای زنان مجاز نیست؟ در پاسخ می‌گوییم:

1. این خلاف طبیعت و روحیات زن است؛ زیرا از نظر روان‌شناسی تفاوتی اساسی بین ساختار روانی و گرایش‌‏ها و عواطف زن و مرد وجود دارد. روان‌‏شناسان معتقدند که زنان به طور طبیعی "تک شوهرگرا" هستند و فطرتا از تنوع همسر گریزانند و خواستار پناه یافتن زیر چتر حمایت عاطفی و عملی یک مردند و تنوع‌گرایی در زنان نوعی بیماری است. ولی مردان ذاتا تنوع‌گرا و "چند زن‏‌گرا" هستند و چنان‌که می‌‏دانید احکام اسلام همه متناسب با نیازهای واقعی و ویژگی‌‏ها و خصلت‌‏های ذاتی انسان‌‏ها وضع گردیده است.[3]
2. بدین وسیله بهداشت و سلامت نسل به خطر می‌‏افتد.
3. شناخت انساب و تمیز آنها از بین خواهد رفت و یکی از پیامدهای آن ازبین رفتن عواطف خانوادگی و عدم تمایل به تکثیر نسل و زاد و ولد، خواهد بود؛ چون به حسب طبع، هر کس فرزند خودش را دوست داشته و برای او سرمایه‌گذاری می‌‏کند، اما در قبال کسی که انتسابش به وی مشکوک است، بلکه اصلا معلوم نیست از کیست؟ بی‌گانه بوده و تعهدی نسبت به او ندارد و از درون نیز چنین انگیزش و تمایلی وجود ندارد.[4]

اینها برخی از مصالح و حکمت‌هایی است که اسلام بر اساس آن تعدد زوجات(چند همسری) را برای مردان مجاز شمرده، ولی چند شوهری زنان را جایز ندانسته است.

[1]. «چند همسری و احساسات زنان»، 4146؛ «شرایط ازدواج مجدد و چند همسری»، 3103؛ «معنای عدالت در چند همسری»، 33440.

[2]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏3، ص 256 – 260، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش؛ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج ‏19، ص 357 – 361، قم - تهران، صدرا؛ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‏4، ص 290 – 307، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش.

[3]. مجموعه آثار، ج ‏19، ص 302.

[4]. برای مطالعۀ بیشتر، ر. ک: مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام؛ جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینۀ جلال و جمال؛ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4.