لطفا صبرکنید
بازدید
34809
34809
آخرین بروزرسانی:
1395/12/13
کد سایت
fa73213
کد بایگانی
89560
نمایه
تعداد آیات منسوخ قرآن
طبقه بندی موضوعی
علوم قرآنی
اصطلاحات
نسخ
گروه بندی اصطلاحات
سرفصل‌های قرآنی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
کدام آیات قرآنی منسوخ شده‌اند؟
پرسش
تعداد آیات نسخ و شماره آیات را می‌خواستم.
پاسخ اجمالی
درباره تعیین آیات ناسخ و منسوخ، اختلافاتی بین اندیشمندان علوم قرآنی وجود دارد که گاه گروه آیات منسوخی از طرف آنان اعلام شده، با یکدیگر همخوانی ندارند که در این زمینه، باید در مورد هر آیه‌ای که ادعای نسخ آن شده، جداگانه به بررسی پرداخت.
به هر حال؛ با چشم‌پوشی از این اختلاف نظرها، در ذیل، برخی از آیاتی که به عنوان منسوخ اعلام شده را ذکر می‌کنیم:
1. آیه نجوا: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا ناجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَةً، ذلِکَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ أَطْهَرُ، فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیم»؛[1] این آیه توسط آیه بعد از آن؛ یعنی آیه 13 نسخ شده است.[2] در اعتقاد به نسخ این آیه، مخالفی وجود ندارد.
2. آیه عدد مقاتلین: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ، وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُون».[3] این آیه نیز توسط آیه بعد، یعنی آیه 66 نسخ شده است.[4]
3. آیه امتاع: «وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً، وَصِیَّةً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَى الْحَوْلِ غَیْرَ إِخْراجٍ، فَإِنْ خَرَجْنَ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِی ما فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَ اللهُ عَزِیزٌ حَکِیم».[5] این آیه توسط آیه مواریث[6] و آیه عدد[7] نسخ شده است.[8]
4. آیه جزای فحشاء: «وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ. فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّى یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا. وَ الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما، إِنَّ اللهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً».[9] این آیه به واسطه آیه 2 سوره نور نسخ شد.[10]
5. آیه توارث از طریق ایمان:[11] «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللهِ، وَ الَّذِینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِکَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْض».[12] ولایت بر ارث با اخوّت دینى و نه نسب و قرابت، در آغاز هجرت، میان مهاجران و انصار، امرى مسلّم بوده است. پیامبر(ص) میان اصحاب خویش عقد اخوّت برقرار نمود و آنان با همین اخوّت از یکدیگر ارث می‌بردند.[13] چنان‌که امام باقر(ع) در این‌باره می‌فرماید: «مسلمانان به‌وسیله همان پیمان برادرى نخستین، از یکدیگر ارث می‌بردند».[14]
ابن عبّاس می‌گوید: پیامبر(ص) میان اصحاب خویش برادرى ایجاد نمود و بعضى را وارث بعضى دیگر گرداند؛ تا آن‌گاه که آیه «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ»،[15] نازل گردید.[16] با نزول این آیه، ارث به نسب، جاى توارث به ایمان را گرفت.
برای اطلاع کامل از این آیات، می‌توانید به منابع مربوطه مراجعه کنید.[17]
به هر حال؛ با چشم‌پوشی از این اختلاف نظرها، در ذیل، برخی از آیاتی که به عنوان منسوخ اعلام شده را ذکر می‌کنیم:
1. آیه نجوا: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا ناجَیْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیْ نَجْواکُمْ صَدَقَةً، ذلِکَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ أَطْهَرُ، فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیم»؛[1] این آیه توسط آیه بعد از آن؛ یعنی آیه 13 نسخ شده است.[2] در اعتقاد به نسخ این آیه، مخالفی وجود ندارد.
2. آیه عدد مقاتلین: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ یَغْلِبُوا مِائَتَیْنِ، وَ إِنْ یَکُنْ مِنْکُمْ مِائَةٌ یَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُون».[3] این آیه نیز توسط آیه بعد، یعنی آیه 66 نسخ شده است.[4]
3. آیه امتاع: «وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً، وَصِیَّةً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَى الْحَوْلِ غَیْرَ إِخْراجٍ، فَإِنْ خَرَجْنَ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فِی ما فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ مِنْ مَعْرُوفٍ وَ اللهُ عَزِیزٌ حَکِیم».[5] این آیه توسط آیه مواریث[6] و آیه عدد[7] نسخ شده است.[8]
4. آیه جزای فحشاء: «وَ اللَّاتِی یَأْتِینَ الْفاحِشَةَ مِنْ نِسائِکُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْکُمْ. فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّى یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِیلًا. وَ الَّذانِ یَأْتِیانِها مِنْکُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما، إِنَّ اللهَ کانَ تَوَّاباً رَحِیماً».[9] این آیه به واسطه آیه 2 سوره نور نسخ شد.[10]
5. آیه توارث از طریق ایمان:[11] «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللهِ، وَ الَّذِینَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِکَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْض».[12] ولایت بر ارث با اخوّت دینى و نه نسب و قرابت، در آغاز هجرت، میان مهاجران و انصار، امرى مسلّم بوده است. پیامبر(ص) میان اصحاب خویش عقد اخوّت برقرار نمود و آنان با همین اخوّت از یکدیگر ارث می‌بردند.[13] چنان‌که امام باقر(ع) در این‌باره می‌فرماید: «مسلمانان به‌وسیله همان پیمان برادرى نخستین، از یکدیگر ارث می‌بردند».[14]
ابن عبّاس می‌گوید: پیامبر(ص) میان اصحاب خویش برادرى ایجاد نمود و بعضى را وارث بعضى دیگر گرداند؛ تا آن‌گاه که آیه «وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ»،[15] نازل گردید.[16] با نزول این آیه، ارث به نسب، جاى توارث به ایمان را گرفت.
برای اطلاع کامل از این آیات، می‌توانید به منابع مربوطه مراجعه کنید.[17]
[1]. «اى کسانى که ایمان آورده‌‌اید! هنگامى که می‌خواهید با رسول خدا نجوا کنید [و سخنان درگوشى بگویید]، قبل از آن صدقه‌‌اى [در راه خدا] بدهید این براى شما بهتر و پاکیزه‌‌تر است و اگر توانایى نداشته باشید، خداوند غفور و رحیم است». مجادله، 12.
[2]. سیوطى، جلال الدین، الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 657، بیروت، دار الکتاب العربى، چاپ دوم، 1421ق؛ زرکشى، محمد بن عبد الله، البرهان فی علوم القرآن، ج 2، ص 172، بیروت، دار المعرفة، چاپ اوّل، 1410ق؛ خوئى، سید ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ص 372، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئى، بی‌تا.
[3]. «اى پیامبر! مؤمنان را به جنگ [با دشمن] تشویق کن! هرگاه بیست نفر با استقامت از شما باشند، بر دویست نفر غلبه می‌کنند و اگر صد نفر باشند، بر هزار نفر از کسانى که کافر شدند، پیروز می‌گردند؛ چرا که آنها گروهى هستند که نمی‌فهمند». انفال، 65.
[4]. موسوی، الشریف المرتضى على بن الحسین، الآیات الناسخة و المنسوخة، ص 55، بیروت، مؤسسة البلاغ، چاپ اوّل، 1421ق؛ فانى اصفهانى، سید على، آراء حول القرآن، ص 179، بیروت، دار الهادى، چاپ اوّل، 1411ق؛ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 656.
[5]. «و کسانى که از شما در آستانه مرگ قرار می‌گیرند و همسرانى از خود به‌‌جا می‌گذارند، باید براى همسران خود وصیت کنند که تا یک سال، آنها را [با پرداختن هزینه زندگى] بهره‌‌مند سازند به شرط این‌که آنها [از خانه شوهر] بیرون نروند [و اقدام به ازدواج مجدد نکنند]. و اگر بیرون روند، [حقى در هزینه ندارند ولى] گناهى بر شما نیست نسبت به آنچه درباره خود، به طور شایسته انجام می‌دهند. و خداوند، توانا و حکیم است». بقره، 240.
[6]. نساء، 11.
[7]. بقره، 234.
[8]. الآیات الناسخة و المنسوخة، ص 53؛ آراء حول القرآن، ص 178؛ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 654.
[9]. «و کسانى از زنان شما که مرتکب زنا شوند، چهار نفر از مسلمانان را به‌عنوان شاهد بر آنها بطلبید! اگر گواهى دادند، آنان (زنان) را در خانه‌ها[ى خود] نگاه دارید تا مرگشان فرا رسد یا این‌که خداوند، راهى براى آنها قرار دهد. و از میان شما، آن مردان و زنانى که [همسر ندارند، و] مرتکب آن کار [زشت] می‌شوند، آنها را آزار دهید [و حد بر آنان جارى نمایید]! و اگر توبه کنند، و [خود را] اصلاح نمایند، [و به جبران گذشته بپردازند،] از آنها درگذرید! زیرا خداوند، توبه‌پذیر و مهربان است»؛ نساء، 15 - 16.
[10]. الآیات الناسخة و المنسوخة، ص 53؛ آراء حول القرآن، ص 179؛ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 655.
[11]. الآیات الناسخة و المنسوخة، ص 56.
[12]. «کسانى که ایمان آورده و هجرت کرده‌اند و در راه خدا با مال و جان خود جهاد نموده‌اند و کسانى که [مهاجران را] پناه داده‌اند و یارى کرده‌اند، آنان یاران یکدیگرند»؛ انفال، 72.
[13]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج 1، ص 280، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق؛ الآیات الناسخة و المنسوخة، ص 56؛ آراء حول القرآن، ص 185.
[14]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 162، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 862، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[15]. «و خویشاوندان [طبق] کتاب خدا، بعضى [نسبت] به بعضى اولویّت دارند [و] بر مؤمنان و مهاجران [مقدّمند]». احزاب، 6.
[16]. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 3، ص 205، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.
[17]. برای نمونه؛ ر. ک: به این کتاب: موسوی، الشریف المرتضى على بن الحسین، الآیات الناسخة و المنسوخة.
نظرات
