لطفا صبرکنید
بازدید
8576
8576
آخرین بروزرسانی:
1396/06/30
کد سایت
fa79010
کد بایگانی
96493
نمایه
زندگی‌نامه محمد بن زید علوی
طبقه بندی موضوعی
تاریخ|تاريخ بزرگان
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
«محمد بن زید علوی» که بود و مزارش کجا است؟
پرسش
آیا اطلاعی از سرنوشت محمد بن زید بن حسن بن علی ابن ابی‌طالب(ع) وجود دارد؟ در محل زندگی ما در روستای بزمه شهرستان فریدونشهر از توابع اصفهان امام‌زاده‌ای با این نام و نسب است، آیا صحت دارد؟
پاسخ اجمالی
شاید افراد مختلفی با این نام وجود داشته باشند، اما آن فرد شناخته شده‌ای که گزارش‌هایی در ارتباط با او در کتب تاریخی وجود دارد، «ابوعبدالله محمد بن زید بن محمد بن اسماعیل بن حسن بن علی بن ابی‌طالب»[1] است. او مشهور به «محمد بن زید علوی»،[2] برادر و جانشین «حسن بن زید علوی»، مؤسس حکومت زیدی علویان در دیلم و طبرستان بود.[3] درباره سال تولد محمّد بن زید علوی، گزارشی نیافتیم، اما سال وفات او 287 ق بوده است.[4]
او بعد از درگذشت برادرش «حسن بن زید» در سال 270 ق زمام امور را در دست گرفت.[5]
مبارزه محمد بن زید علوی از نیشابور خراسان آغاز و در جرجان(معرب گرگان) پایان یافت. برخی از مورّخان(مانند طبری) محل دفن او را نیز در جرجان دانسته‌اند.[6] محمد بن زید در دیار طبرستان -که شامل گرگان امروز هم می‌شد- هفده سال و هفت ماه اقامت کرد.[7]
مورّخان درباره چگونگی کشته شدن محمد بن زید علوی گفته‌اند:
وقتى محمد بن زید علوی با خبر شد که اسماعیل بن احمد، عمرو بن لیث را اسیر گرفته، با سپاهى انبوه سوى خراسان روانه شد. وقتى به گرگان رسید و آن‌جا مستقر شد اسماعیل به او نوشت و خواست که سوى طبرستان باز گردد و گرگان را به او واگذارد، اما محمد بن زید این‌را نپذیرفت. اسماعیل، یکى را به نام محمد بن هارون که در ایام ولایتدارى رافع بن هرثمه بر خراسان، نایب وى بود براى نبرد محمد بن زید در نظر گرفت، و گروهى بسیار از مردان و سپاهیان خویش را به او ملحق کرد و او را براى نبرد محمد بن زید فرستاد.[8]
محمد بن هارون سوى ابن زید علوی حرکت کرد، و در گرگان با هم نبرد سختی کردند که سپاه محمد بن زید شکست خورد و فرار کردند و بسیاری از آنها کشته شدند. ابن زید چندین ضربت خورد، و محمد بن هارون اردوگاه وى را به تصرف آورد. چند روز پس از این نبرد، محمد بن زید در اثر این ضربت‌ها درگذشت و در گرگان دفن شد.[9]
با توجه به این‌که گزارش‌های تاریخی دفن محمد بن زید را در گرگان می‌دانند، بارگاه‌های دیگری که به این نام وجود دارند، مانند بارگاهی که در شهر فریدونشهر است، مرتبط با محمد بن زید علوی معروف و مشهور نبوده، بلکه شاید مدفن یکی از نوادگان ائمه اطهار(ع) و یا یکی از بزرگان دین و عرفان باشند.
او بعد از درگذشت برادرش «حسن بن زید» در سال 270 ق زمام امور را در دست گرفت.[5]
مبارزه محمد بن زید علوی از نیشابور خراسان آغاز و در جرجان(معرب گرگان) پایان یافت. برخی از مورّخان(مانند طبری) محل دفن او را نیز در جرجان دانسته‌اند.[6] محمد بن زید در دیار طبرستان -که شامل گرگان امروز هم می‌شد- هفده سال و هفت ماه اقامت کرد.[7]
مورّخان درباره چگونگی کشته شدن محمد بن زید علوی گفته‌اند:
وقتى محمد بن زید علوی با خبر شد که اسماعیل بن احمد، عمرو بن لیث را اسیر گرفته، با سپاهى انبوه سوى خراسان روانه شد. وقتى به گرگان رسید و آن‌جا مستقر شد اسماعیل به او نوشت و خواست که سوى طبرستان باز گردد و گرگان را به او واگذارد، اما محمد بن زید این‌را نپذیرفت. اسماعیل، یکى را به نام محمد بن هارون که در ایام ولایتدارى رافع بن هرثمه بر خراسان، نایب وى بود براى نبرد محمد بن زید در نظر گرفت، و گروهى بسیار از مردان و سپاهیان خویش را به او ملحق کرد و او را براى نبرد محمد بن زید فرستاد.[8]
محمد بن هارون سوى ابن زید علوی حرکت کرد، و در گرگان با هم نبرد سختی کردند که سپاه محمد بن زید شکست خورد و فرار کردند و بسیاری از آنها کشته شدند. ابن زید چندین ضربت خورد، و محمد بن هارون اردوگاه وى را به تصرف آورد. چند روز پس از این نبرد، محمد بن زید در اثر این ضربت‌ها درگذشت و در گرگان دفن شد.[9]
با توجه به این‌که گزارش‌های تاریخی دفن محمد بن زید را در گرگان می‌دانند، بارگاه‌های دیگری که به این نام وجود دارند، مانند بارگاهی که در شهر فریدونشهر است، مرتبط با محمد بن زید علوی معروف و مشهور نبوده، بلکه شاید مدفن یکی از نوادگان ائمه اطهار(ع) و یا یکی از بزرگان دین و عرفان باشند.
[1]. طوسى، محمد بن حسن، رجال الطوسی، ص 276، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ سوم، 1427ق؛ ابوالفرج اصفهانی، على بن الحسین، مقاتل الطالبیین، ص 542، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
[2]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 10، ص 81، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.
[3]. ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 11، ص 47، بیروت، دار الفکر، 1407ق؛ ابن فقیه، ابو عبدالله احمد بن محمد بن اسحاق، البلدان، ص 565، بیروت، عالم الکتب، چاپ اول، 1416ق؛ ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الإسلام، ج 19، ص 14، بیروت، دار الکتاب العربى، چاپ دوم، 1413ق.
[4]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 10، ص 81؛ ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج 7، ص 504، بیروت، دار صادر، 1385ق؛ مسعودی، ابو الحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق، داغر، اسعد، ج 4، ص 177، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، 1409ق.
[5]. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، ج 6، ص 424، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، بی‌تا.
[6]. نک: تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 10، ص 81 – 82؛ الکامل فی التاریخ، ج 7، ص 504؛ ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر(تاریخ ابن خلدون)، ج 4، ص 32، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، 1408ق.
[7]. فخر رازى، ابوعبدالله محمّد بن عمر، الشجرة المبارکة فی أنساب الطالبیة، ص 85، قم، مکتبة آیة الله المرعشى النجفى، چاپ دوم، 1419ق؛ ابن عنبه حسنى، احمد بن على، عمدة الطالب فی أنساب آل أبی‌طالب، ص 85، قم، انصاریان، 1417ق؛ امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، ج 1، ص 537، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1403ق.
[8]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 10، ص 81.
[9]. همان، ص 81 – 82؛ البدایة و النهایة، ج 11، ص 83؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج 4، ص 32.
نظرات
