عبارت «لیس الدین الّا الحب» به این صورت در منابع روایی وجود ندارد و عباراتی که در منابع روایی و تفسیری اسلامی، درباره رابطه میان دین و دوستی و دشمنی آمده، چنین است:

«هَلِ الدّینُ إلَّا الحُبُّ؟»؛[1] آیا دین، جز محبّت و دوستی است؟

«هل الدّین إلا الحُبّ و البُغض»؛[2] آیا دین، جز دوستى و دشمنى است؟

«هل الدین إلا الحب فی الله و البغض فی الله»؛[3] آیا دین، جز دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خدا است؟

همچنین روایتی شبیه به این مضمون، با سند صحیح در منابع موجود است که به‌جای «الدین»، «الایمان» آمده است.[4]

به هر حال؛ دسته‌ای از این روایات دارای سند صحیح می‌باشند؛ مانند: «هَلِ الدّینُ إلَّا الحُبُّ». و از جهت محتوایی نیز اشکالی ندارند. ظاهراً عبارت «لیس الدین الّا الحب» مضمونی برگرفته از کلام معصوم باشد.

درباره مقصود از حُبّ و بُغض در این روایات، چند احتمال بیان شده است:

1. دوستی با اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) و دشمنی با دشمنان آنان؛ است.
2. علاوه بر اهل‌بیت(ع)، شامل دیگر مؤمنان نیز می‌شود.[5]
3. مقصود محبّت اجتماعى است؛ یعنى دین، جز دوستى انسان‌ها با هم نیست.

به نظر می‌رسد مقصود هرگونه دوستی و دشمنی است که در راه رضایت خدا و مسیر الهی باشد؛ چنان که در دسته‌ای از روایات قید «فی الله» آمده است.

[1]. ر. ک: کوفى، فرات بن ابراهیم،‏ تفسیر فرات الکوفی، ص 430، تهران، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی‏، چاپ اول‏، 1410ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ‏8، ص 80، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[2]. تفسیر فرات الکوفی، ص 430؛ ابن ابى حاتم عبدالرحمن بن محمد، تفسیر القرآن العظیم، ج ‏2، ص 632، عربستان، مکتبة نزار مصطفى الباز، چاپ سوم، 1419ق.

[3]. ثعلبى نیشابورى، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، ج ‏3، ص 51، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1422ق؛ ابو نعیم اصفهانی، أحمد بن عبدالله، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، ج 8، ص 368، بیروت، دار الفکر؛ ابن کثیر دمشقى اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، ج ‏2، ص 27، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلى بیضون، چاپ اول، 1419ق.

[4]. کافی، ج ‏2، ص 125؛ ر. ک: «رابطه حبّ و ایمان در روایات»، 12358.

[5]. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج 8، ص 259، تهران، ‌دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.