مراجع معظم تقلید در این زمینه می‌گویند: برای مرد و زن، مستحب مؤکّد است پیش از نمازهای یومیّه(نمازهای واجبی که در هر روز خوانده می‌شود) اذان و اقامه بگویند.[1]

با این‌حال، در برخی موارد، گفتن اذان و اقامه -و در برخی موارد فقط اذان- برای نماز ساقط است.

الف) مواردی که اذان و اقامه ساقط است:

1. کسی که در نماز جماعت شرکت می‌کند: وقتی براى نماز جماعتى اذان و اقامه گفته می‌شود، براى همه کافى است، پس کسى که با آن جماعت نماز مى‌خواند، نباید[2] براى نماز خود اذان و اقامه بگوید، اگرچه اذان و اقامه را نشنیده و یا موقع گفتن آن در جماعت حاضر نباشد.[3]
2. کسی که پس از نماز جماعت رسیده، و می‌خواهد نماز بخواند: وقتی نماز جماعت برپا می‌شود و فرد پس از اتمام نماز می‌رسد، تا وقتى جمعیت متفرق نشده و عده‌ای مشغول تعقیبات هستند، اگر انسان بخواهد فرادا یا با جماعت دیگرى نماز بخواند، نباید[4] اذان و اقامه بگوید. البته این در صورتى است که براى نماز جماعت اول اذان و اقامه گفته شده و هر دو نماز در یک مکان باشد.[5]
3. کسى که اذان و اقامۀ دیگرى را می‌شنود، در صورتى که بین آن اذان و اقامه و نمازى که مى‌خواهد بخواند زیاد فاصله نشود، مى‌تواند براى نماز خود اذان و اقامه نگوید.[6]

ب) مواردی که فقط اذان ساقط است:

اگر نمازگزار نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا را بدون فاصله یا با فاصلۀ کمی از هم بخواند،[7] اذان نماز دوم ساقط مى‌شود؛ بنابراین در مواردی که سفارش شده نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا پشت سر هم خوانده شود، اذان نماز برای نماز دوم ساقط می‌شود و آن موارد عبارت‌اند از:

1. نماز عصر روز جمعه،
2. نماز عصر روز عرفه که روز نهم ذى حجه است.
3. نماز عشای شب عید قربان، براى کسى که در مشعر الحرام است.
4. نماز عصر و عشای زن مستحاضه،
5. نماز عصر و عشاى کسى که نمى‌تواند از بیرون آمدن ادرار و مدفوع خوددارى کند.[8]

شایان ذکر است، ساقط شدن اذان یا اقامه در بیشتر موارد مذکور به این معنا است که گفتن اذان و اقامه مشروع نبوده و باید ترک شود؛ بنابراین فرد با گفتن عمدی آن مرتکب گناه می‌شود. اما در برخی موارد، مراد از ساقط شدن، آن است که گفتن اذان یا اقامه استحباب ندارد. پس با توجه به اختلاف نظر مراجع تقلید، از بیان آن صرف نظر نموده و در این زمینه می‌توانید به کتابهای فقهی، از جمله آنچه در پاورقی ذکر شده است مراجعه نمایید.

[1]. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده، بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 518، م 916، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق؛ ر. ک: نمایه 449 (اذان و اقامه در نماز)؛ برخی فقها در مورد گفتن اقامه می‌گویند: بنابر احتیاط نباید ترک شود.

[2]. آیت الله بهجت: (مى‌تواند براى نماز خود اذان و اقامه نگوید)؛ آیت الله مکارم شیرازی: (بنابر احتیاط).

[3]. توضیح المسائل (محشى)، ج ‌1، ص 522‌، م 923.

[4]. آیت الله اراکى: (بنا بر احتیاط واجب)؛ آیت الله بهجت: (بنا بر أظهر لازم نیست..)؛ آیات عظام گلپایگانى، خوئى، تبریزى، صافى و سیستانى: (مى‌تواند براى نماز خود اذان و اقامه نگوید)، به این معنا که گفتن اذان و اقامه مستحب نیست.

[5]. آیات عظام اراکی، گلپایگانی، خویی، تبریزی، صافی، سیستانی و شبیری: ( این حکم، صرفا مربوط به مسجد است)؛ ر. ک: توضیح المسائل (محشى)، ج ‌1، ص 522‌ - 523، م 924 و 925.

[6]. همان، ص 525‌، م 928.

[7]. اکثر فقها می‌گویند: انجام تعقیبات و نماز نافله موجب فاصله بین نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا نمی‌شود.

[8]. ر. ک: توضیح المسائل (محشى)، ج ‌1، ص 520‌، م 922؛ البته در دو مورد اخیر اگر فرد بداند که با گفتن اقامه، فرصت گذشته و ممکن است نجاست از وی خارج شود، اقامه و سایر مستحبات نماز را نیز باید ترک نماید.