پرسش بالا ناظر به این روایت امام صادق‌(ع) در مورد یکی از نشانه‌های افراد بسیار دروغ‌گو است: «نشانه‌ی این دروغ‌گویان آن است که براى شما از مشرق و مغرب و از زمین و آسمان سخن می‌گویند، ولى اگر از حرام و یا حلال خدا از آنان بپرسند، چیزى نمى‏دانند».[1]

علامه مجلسی در مورد علت این تشبیه می‌گوید:

علم به حقایق عالم برای کسی حاصل می‌شود که با تهذیب نفس از رذائل اخلاقی دور و به تقوای الهی برسد: «وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ»؛[2] از خداى بترسید، در این صورت، خدا شما را تعلیم می‌دهد.

 و با توجه به این‌که تقوا با اکتفا کردن بر امور حلال و دوری از حرام محقق می‌شود، کسی که از حقایق عالم خبر می‌دهد؛ اما از حلال و حرام اطلاعی ندارد، دروغ‌گویی بیش نخواهد بود.[3]

با این حال نمی‌توان از این روایت چنین برداشت کرد که به عنوان نمونه اگر دانشمند ستاره‌شناس و یا زمین‌شناسی - که عالم به احکام شرعی نیست - گزارشی در زمینه تخصصی خود بدهد، لزوما تمام گزارش او را باید دروغ‌ پنداشت، بلکه این روایت ناظر به افرادی است که خود را صاحب اطلاعات فراوانی در امور فرامادی - و یا هر آنچه دانشش از دیگران پنهان است - می‌دانند و به گزافه سخن‌هایی می‌گویند و از آینده خبر می‌دهند و ...، اما با این وجود از پاسخ صحیح به احکام شرعی ناتوان هستند.

به عبارت دیگر، افرادی وجود داشتند که با ادعای آشنایی با اوضاع زمین و ستارگان، خود را به نوعی دارای دانش‌های غیبی دانسته و اقدام به اموری مانند پیش‌گویی می‌کردند. امام(ع) به یارانش فرمود که برای مشخص‌شدن دروغ‌گویی آنان، چند حکم شرعی را از آنان بپرسید و اگر پاسخ صحیح ندادند، آگاه باشید که در ادعاهای خود نیز گزافه می‌گویند. و البته این بدان معنا نیست که اطلاعات عالم ماده مانند زمین‌شناسی و ستاره‌شناسی که از سوی دانشمندان این رشته‌ها - که  ادعای دانش غیب نمی‌کنند - ارائه می‌شود را نیز با همین روش محک بزنیم.

[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 340، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[2]. بقره 282.

[3]. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ص)، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ج 10، ص 331، ‌تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق؛ فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج 5، ص 928 – 929، اصفهان، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(ع)، چاپ اول، 1406ق.