احکام شرعی فرعی به دو قسم تکلیفی و وضعی تقسیم می‌شوند.

1. حکم تکلیفی:

حکم تکلیفی حکمى است که به موجب آن تکلیف مکلف به از جهت انجام و ترک معین می‌‏شود. به بیان دیگر، حکم تکلیفی، حکم شرعى است که به صورت مستقیم به افعال انسان(مکلف) تعلّق می‌گیرد، و رفتار انسان را در جوانب مختلف زندگانى شخصى، عبادى، خانوادگى، اجتماعى، و ... تصحیح و توجیه می‌کند و همه را سروسامان می‌‏بخشد؛ مانند حرمت مشروبات الکلی، وجوب نماز، لزوم انفاق‏، و... .^[1]

هر عملی که شخص مکلف انجام می‌دهد از نظر شرعی یکی از عنوان‌های پنج‌‌گانه ذیل را دارد:

1. 1. واجب(آنچه باید انجام دهد).
2. 2.مستحب(آنچه بهتر است انجام دهد).
3. 3.مباح(آنچه انجام دادن و ترک آن فرقی ندارد).
4. 4. مکروه(آنچه بهتر است انجام ندهد).
5. 5. حرام(آنچه نباید انجام دهد).

هر یک از این عنوان‌‌ها حکم تکلیفی ‌نامیده می‌­شود. حکم تکلیفی می‌­تواند در مورد واحدی برای دو نفر یکسان یا متفاوت باشد؛ مثل نمازهای پنج‌گانه روزانه که برای تمام مکلفان اعم از سالم و مریض، جوان و پیر حکم یکسانی دارد؛ امّا تکلیفی مانند روزه ماه رمضان برای مکلف مریضی که روزه گرفتن برای او ضرر دارد حرام، و در عین حال برای مکلف سالم واجب است.

2. حکم وضعی:

غیر از احکام تکلیفی بقیه احکام را احکام وضعی می‌نامند؛ مانند: طهارت و نجاست، صحت و بطلان، مالکیت، زوجیت.

حکم وضعى‏ قسم دیگرى است از احکام شرعى است که مستقیما به انسان و رفتار و گفتار او مربوط نمی‌شود؛ بلکه وضع مشخص و معینى را قانون‌گذارى می‌کند که به ‏طور غیر مستقیم بر اعمال و رفتار انسان اثر می‌گذارد. مانند احکامى که پیوند زناشویى را نظم و انضباط می‌بخشد؛ زیرا آن حکم مستقیما رابطه معین و صحیح بین زن و مرد را قانون‌گذارى می‌کند، ولى به‏ طور غیر مستقیم بر اعمال و رفتار آن دو اثر می‌گذارد؛ زیرا آن زن و مرد که پیوند زناشویى بستند هریک نسبت به دیگرى تکالیفى پیدا می‌کند.

حکم وضعی به‌ علت این‌که غالباً موضوع و زمینه برای حکم تکلیفی بوده به این اسم نامیده شده است. به عنوان مثال مردی که قصد ازدواج با زنی را دارد آن زن نباید با مرد دیگری پیوند زوجیت داشته باشد، در غیر این صورت ازدواج جدید صحیح نخواهد بود و هر گونه زندگی و ارتباط زناشویی برای آن دو حرام است. در این مثال زوجیت، حکم وضعی است که زمینه تحقق یافتن حکم تکلیفی حرمت شده است.^[2]

[1]. ر. ک: قلى‏زاده، احمد، واژه شناسى اصطلاحات اصول فقه، ص 99، تهران، بنیاد پژوهشهاى علمى فرهنگى نور الاصفیاء، چاپ اول، 1379ش.‏

[2]. مشکینی، علی، اصطلاحات اصول؛ پژوهشکدۀ باقر العلوم