طبق نظر قرآن شیطان تنها بر بندگان مخلَص خداوند تسلط ندارد. آن جا که شیطان سوگند یاد می کند که تمام بندگان مگر مخلصین را گمراه خواهد نمود،: "قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ ‏‏ إِلاَّ عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ"؛[1] شیطان گفت: به عزت تو سوگند، همه آنها را گمراه خواهم کرد، مگر بندگان خاص تو از میان آنها.

یا آن جا که خداوند می فرماید: " إِنَّ عِبادی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغاوینَ "؛[2] که بر بندگانم تسلّط نخواهى یافت مگر گمراهانى که از تو پیروى مى‏کنند.

طبق این آیات گروه مخلصین[3] از دایره سلطه شیطان بیرون اند، و این حقیقتی است که هم شیطان بدان اعتراف دارد، و هم خداوند بدان تصریح کرده و فرموده است: "إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ"؛ تو هرگز سلطه ای بر بندگان من نخواهی یافت.

راه­های مقابله و مبارزه با شیطان

مخلصین کسانی هستند که به این درجه از مقامات رسیده اند که شیطان راه نفوذ به آنها را ندارد. برای مقابله با شیطان ابزارهایی لازم و ضروری است که با وجود این ابزارها می توان به مقابله با او برخاست و پیروز میدان شد. در این فرصت به برخی از آنها به عنوان نمونه اشاره می شود.

1.قرآن کریم اولین عامل اساسی مانع سلطه شیطان را ایمان می داند: ‏"إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُواْ وََ..."؛[4] و شیطان بر کسانی که ایمان دارند و ... تسلطی ندارد.

2. یکی دیگری از عوامل پیروزی بر شیطان و جنودش توکل به خدا است: إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِینَ ... وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ"؛[5] و شیطان بر کسانی که ... بر پروردگارشان توکل می کنند تسلطی ندارد.

بنابر این، ایمان به خدا و آیات او مانع ولایت و حاکمیت شیاطین بر انسان­ها می­شود و بر آنها که در حصن ایمان سنگر گرفته و بر خدا توکل کرده­اند، هیچ گونه سلطه­ای نخواهد داشت. این سلطه پذیری تنها برای کسانی است که ولایت شیطان را پذیرفته، و به خدا شرک می ورزند: "إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِینَ هُم بِهِ مُشْرِکُونَ"؛[6] تسلط او تنها بر کسانى است که دوستش مى‏دارند و به خدا شرک مى‏آورند.

3. استعاذه: استعاذه به معنای درخواست پناه­گاه از خداوند است که این پناه گاه، گاه تکوینی و گاهی تشریعی است. برای دفع شرور طبیعی باید از پناه­گاه تکوینی خدا استفاده کنیم، و آن عبارت از: مجموعه قوانین و سنن الاهی که به صورت علل و عوامل طبیعی در نظام آفرینش برقرار شده است. و برای مصون ماندن از شرور نفسانی آن­گونه که در سوره ناس نیز فرموده باید از پناه­گاه تشریعی خدا استفاده کرد و آن عبارت از: مجموعه تعالیم الاهی است که به عنوان مبانی اعتقادی و برنامه­های تربیتی در شرع مقدس، مقرر گردیده است: " وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمیعٌ عَلیم‏"؛[7] و اگر از جانب شیطان در تو وسوسه‏اى پدید آمد به خدا پناه ببر؛ زیرا او شنوا و داناست.

اصولاً توحید اقتضا می­کند که انسان برای جلب نفع و خیر از خدا کمک بطلبد و کارهایش را با بسم­الله شروع ­کند، و برای دفع ضرر و شر نیز از او کمک بخواهد و کارهایش را با اعوذ بالله آغاز نماید؛ زیرا طبق بینش توحیدی هیچ مؤثری در عالم وجود نیست؛ مگر خدا.

4. یاد خدا: یاد خدا به انسان بصیرت داده و او را از وسوسه­ها دور نگه می­دارد و راه نفوذ شیطان را می­بندد: "... تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُون ".[8] امام صادق (ع) نیز می­فرمایند: شیطان قدرت بر وسوسه انسان را ندارد، مگر وقتی که از یاد خدا اعراض کرده باشد.[9] امیرالمؤمنین (ع) ذکر خدا را موجب طرد شیطان می­دانند: "ذکرالله مطردة الشیطان."[10]

5. تقوا: تحصیل ملکه تقوا و تحکیم آن، چشمان دل را بر وسوسه­ ابلیس بینا ساخته و از انسان را از دام­ شیطان حفظ می­کند: " إِنَّ الَّذینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُون‏"؛[11] پرهیزگاران هنگامى که گرفتار وسوسه‏هاى شیطان شوند، به یاد (خدا و پاداش و کیفر او) مى‏افتند و (در پرتو یاد او، راه حق را مى‏بینند و) ناگهان بینا مى‏گردند.

طائف به معنای طواف کننده است. گویا وسوسه­های شیطانی همچون طواف کننده­ ای پیرامون روح و فکر انسان پیوسته گردش می­کنند تا راهی برای نفوذ بیابد.

شیطان بر روحی که با ایمان و تقوا قوی شده، نمی­تواند تأثیر بگذارد، ولی دائماً منتظر فرصت است و برخی از هواهای نفسانی؛ نظیر شهوت، غضب، حسد و انتقام را بر می­انگیزد تا به هنگام فرصت مناسب در او نفوذ کرده و گمراهش سازد.

برخی دیگر از راه های مقابله با شیطان عبارت اند از: یاد اهل بیت:؛ احسان به دوستان اهل بیت:؛ تلاش برای قرار گرفتن در زمره­ی افراد غیر قابل نفوذ شیطان و... .

نتیجه:

اعتقاد به خدا، بازدارنده­ مؤثری برای انسان است تا او را از بدی­ها و معاصی دور نگه دارد. نیز توجه به عزت و حکمت خدا و رجوع امور به ذات اقدس او می­تواند باعث تقویت روح عبد در مقاومت و مبارزه با شیطان باشد. علاوه بر این­که تقویت ایمان و توکل و تقوا در خود و استمرار یاد خدا و انجام امور آزار دهنده­ و طرد کننده شیطان و در نهایت استعاذه­ حقیقی به هنگام رسیدن شر و فساد از سوی شیطان، گام­های مؤثّر و مفیدی برای پیش­گیری از نفوذ او است. گفتنی است که این­ همه بدون توسّل به اهل­بیت و عنایت آن بزرگواران امکان­پذیر نیست.

نمایه های مرتبط:

راه های نفوذ شیطان در انسان، 165 (سایت: ).

اهداف و برنامه های شیطان، 234 (سایت: ).