جستجوی پیشرفته
بازدید
26941
آخرین بروزرسانی: 1391/01/16
 
کد سایت fa18746 کد بایگانی 19410 نمایه گرفتار شدن در دام مدعیان نیروی های ماوراء الطبیعه
طبقه بندی موضوعی Islamic Philosophy
خلاصه پرسش
قضایای منطقی چه تقسیماتی دارند؟
پرسش
قضایای منطقی چه تقسیماتی دارند؟ لطفاً با مثال توضیح دهید.
پاسخ اجمالی

تقسیم قضیه به حملیه و شرطیه به حسب رابطه است که اگر رابطه، اتحادى باشد قضیه حملیه است و اگر رابطه از نوع تلازم یا تعاند باشد شرطیه است.

تقسیم قضیه به حسب رابطه به گونۀ دیگر هم هست و آن این که در هر قضیه یا این است که رابطه -اعم از اتحادى یا تلازمى یا تعاندى- اثبات مى شود و یا رابطه نفى مى شود. اولى را قضیه موجبه و دومى را قضیه سالبه مى خوانند.

قضایاى حملیه به حسب موضوع نیز تقسیم مى پذیرند؛ زیرا موضوع قضیه حملیه یا جزئى حقیقى است؛ یعنى یک فرد و یک شخص است و یا یک معناى کلى است.

اگر موضوع قضیه یک شخص باشد آن قضیه را «قضیه شخصیه» مى خوانند و اگر یک معنای کلی باشد سه حالت خواهید داشت (طبیعیه، مهمله و محصوره) ؛ چرا که یا این معنای کلی و طبیعت کلى از آن جهت که یک کلى است و در ذهن است، موضوع قرار داده شده که قضایای طبیعیه نامیده می شود. ولی اگر طبیعت کلى وسیله اى براى ارائه افراد باشد به نوبه خود بر دو قسم است اول اینکه اشاره ای به کمیّت افراد (اعم از قید همه یا قید بعض ) نشده باشد که مهمله خواهد بود ولی اگر کمیت (همه یا بعض بودن) بیان شود محصوره نامیده می شود.

پاسخ تفصیلی

حملیه و شرطیه

قضیه به حسب رابطه و نسبت حکمیه بر دو قسم است: حملیه و شرطیه.

قضیه حملیه قضیه اى است که مرکب از: موضوع، محمول و نسبت حکمیه باشد.

ما آن گاه که قضیه اى را در ذهن خود تصور مى کنیم و سپس آن را مورد تصدیق قرار مى دهیم، گاهى به این نحو است که یک چیز را موضوع قرار مى دهیم، یعنى آن را در عالم ذهن خود «مى نهیم» و چیز دیگر را محمول قرار مى دهیم؛ یعنى آن را بر موضوع حمل مى کنیم، به عبارت دیگر آن را بر موضوع بار مى کنیم. و به تعبیر دیگر، در قضیه حملیه حکم مى کنیم به ثبوت چیزى براى چیزى. مثلا مى گوییم: زید ایستاده است. و یا مى گوییم: عمرو نشسته است. کلمه «زید» موضوع را بیان مى کند و کلمه «ایستاده» محمول را و کلمه «است» نسبت حکمیه را، ولى گاهى که قضیه را در ذهن خود تصور مى کنیم و سپس آن را مورد تصدیق قرار مى دهیم، به نحو بالا نیست؛ یعنى در آن چیزى بر چیزى بار نشده است، و به عبارت دیگر، در آن حکم به ثبوت چیزى براى چیزى نشده است، بلکه حکم شده است به مشروط بودن مفاد یک قضیه به مفاد قضیه دیگر. به عبارت دیگر، حکم شد است به «معلق» بودن مفاد یک قضیه به مفاد قضیه دیگر. مثل این که مى گوییم: «اگر زید ایستاده است، عمرو نشسته است» و یا مى گوییم: «یا زید ایستاده است، یا عمرو نشسته است» که در حقیقت، معنا این است، اگر زید ایستاده است عمرو نشسته است و اگر عمرو نشسته است زید ایستاده است. این گونه قضایا را «قضیه شرطیه» مى نامند.

قضیه شرطیه به نوبه خود بر دو قسم است، یا متصله است و یا منفصله؛ زیرا رابطه اى که در قضیه شرطیه دو طرف را به یکدیگر پیوند مى دهد، یا از نوع پیوستگى و تلازم است و یا از نوع گسستگى و تعاند.

تلازم یا پیوستگى یعنى یک طرف مستلزم دیگر است، هر جا که این طرف هست آن طرف هم هست. مثل این که مى گوییم: هر وقت ابرها رعد مى زنند، پس صداى رعد شنیده مى شود. رابطه تعاند بر عکس است؛ یعنى مى خواهیم بگوییم میان دو طرف نوعى عدم وفاق وجود دارد، اگر این طرف باشد آن طرف نخواهد بود و اگر آن طرف باشد این طرف نخواهد بود، مثل آن که مى گوییم: عدد یا جفت است یا طاق، یعنى امکان ندارد یک عدد خاص هم جفت باشد و هم طاق. و مثل آن که مى گوییم یا زید ایستاده است و یا عمرو نشسته است؛ یعنى عملا ممکن نیست که هم زید ایستاده و هم عمرو نشسته باشد.

موجبه و سالبه

تقسیم قضیه به حملیه و شرطیه، چنان که دیدیم تقسیمى بود به حسب رابطه و نسبت حکمیه اگر رابطه اتحادى باشد قضیه حملیه است و اگر رابطه از نوع تلازم یا تعاند باشد شرطیه است.

تقسیم قضیه به حسب رابطه به گونه دیگر هم هست و آن این که در هر قضیه یا این است که رابطه (اعم از اتحادى یا تلازمى یا تعاندى) اثبات مى شود و یا رابطه نفى مى شود. اولى را قضیه موجبه و دومى را قضیه سالبه مى خوانند. مثلا اگر بگوییم «زید ایستاده است» قضیه حملیه موجبه است و اگر بگوییم «چنین نیست که زید ایستاده است» قضیه حملیه سالبه است. اگر بگوییم: اگر«بارندگى زیاد باشد محصول فراوان است» قضیه شرطیه متصله موجبه است و اگر بگوییم: اگر باران به کوهستان نبارد، به سالى دجله گردد خشک رودى، شرطیه متصله سالبه است.

اگر بگوییم «عدد یا جفت است یا طاق» قضیه شرطیه منفصله موجبه است و اگر بگوئیم «نه چنین است که عدد یا جفت است یا عددى دیگر» قضیه شرطیه منفصله است.

قضیه محصوره و غیر محصوره

قضایاى حملیه به حسب موضوع نیز تقسیم مى پذیرند؛ زیرا موضوع قضیه حملیه یا جزئى حقیقى است؛ یعنى یک فرد و یک شخص است و یا یک معناى کلى است.

اگر موضوع قضیه یک شخص باشد آن قضیه را «قضیه شخصیه» مى خوانند؛ مانند زید ایستاده است. من به مکه رفتم.

و اگر موضوع قضیه یک معناى کلى باشد، این نیز به نوبه خود بر دو قسم است: یا این است که آن کلى خودش از آن جهت که یک کلى است و در ذهن است موضوع قرار داده شده است و یا این است که آیینه قرار داده شده براى افراد.

مثلا گاهى مى گوییم: انسان نوع است، حیوان جنس است. بدیهى است که مقصود این است که طبیعت انسان از آن نظر که در ذهن است و کلى است، نوع است و طبیعى حیوان از آن نظر که در ذهن است و کلى است جنس است و بدیهى است که مقصود این نیست که افراد انسان و افراد حیوان نوع یا جنس اند.

اما گاهى مى گوییم: انسان تعجب مى کند، انسان مى خندد. در این جا مقصود افراد انسان اند؛ یعنى افراد انسان تعجب مى کنند و بدیهى است که در این جا مقصود این نیست که طبیعت کلى انسان که در ذهن است تعجب کننده است.

قضایاى قسم اول، یعنى قضایایى که موضوع آن قضایا، طبیعت کلى است و طبیعت کلى از آن جهت که یک کلى است و در ذهن است، موضوع قرار داده شده باشد، «قضایاى طبیعیه» نامیده مى شود. مثل انسان کلى است، انسان نوع است، انسان اخص از حیوان است، انسان اعم از زید است و امثال اینها.

قضایاى طبیعیه، صرفا در فلسفه الاهى که درباره ماهیات تحقیق مى شود مورد استعمال دارد، ولى در علوم دیگر هیچ گاه به کار نمى آیند.

آن جا که طبیعت کلى وسیله اى براى ارائه افراد باشد، به نوبه خود بر دو قسم است مثل اینکه بگوییم: انسان عجول است، همه انسان ها با فطرت توحید زاده مى شوند، بعضى انسان ها سفید پوستند، و امثال اینها، یا بیان کمیت افراد شده که همه افراد یا بعضى، یا نشده است، اگر نشده باشد، قضیه ما «قضیه مهمله» نامیده مى شود. قضایاى مهمله نه در علوم و نه در فلسفه اعتبار مستقل ندارند. اما اگر بیان کمیت افراد شده باشد که همه افراد یا بعضى افراد است «محصوره» نامیده مى شود، اگر بیان شده باشد که همه افراد چنین اند «محصوره کلیه» نامیده مى شود و اگر بیان شده باشد که بعضى افراد چنین اند «محصوره جزئیه» نامیده مى شود.[1]

 

[1] برگرفته از: شهید مطهری، کلیات علوم اسلامی، منطق- فلسفه، ص 53-61. کتابخانه سایت نسیم مطهر.

 

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها