از نواسخ مبتدا و خبر -که سبب تغییر معنایی و اعرابی آنها می‌شوند-، افعال قلوب‌اند. دلیل نام‌گذاری این افعال به «افعال قلوب» آن است که معنایشان وابسته به قلب (تغییر) است؛ یعنی این افعال با تغییر و انقلاب در مبتدا و خبر و تبدیل وضعیت نحوی آنها به یک یا دو مفعول، ناسخِ اعراب آنها نیز خواهند بود.

افعال قلوب سه دسته‌اند: الف) غیر متعدی؛ مانند «فکّر» و «تفکّر». ب) متعدی به یک مفعول؛ مانند «عرف» و «فهم». ج) متعدی به دو مفعول، مانند «أعلم».

افعال قلوب به لحاظ معنایی به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

الف) افعالی که نشانگر یقین نسبت به خبر هستند و عبارت‌اند از: «وجد، ألفی، تعلّم و دری».

ب) افعالی که نشانگر آنند که خبر به احتمال بالا صحیح است و عبارت‌اند از: «جعل، حجا، عدّ، وهب و زعم».

ج) افعالی که هم می‌توانند برای یقین به کار رفته و هم در موارد رجحان مورد استفاده قرار گیرند، اما بیشتر برای یقین استعمال می‌گردند و عبارت‌اند از: «رأی و علم».

د) افعالی که برای یقین و رجحان می‌توانند به کار روند، اما بیشتر برای رجحان استفاده می‌شوند و عبارت‌اند از: «ظنّ، حَسِب و خال».