«نواسخ» در ادبیات عرب به کلماتی گفته می‌شود که در ابتدای جمله اسمیه قرار گرفته و اِعراب اولیه مبتدا و خبر - که هر دو باید مرفوع باشند - را از میان برداشته، سپس خود در آنها عمل می‌نمایند؛ یعنی اعراب جدیدی به آنها می‌دهند.
چند دسته‌بندی برای نواسخ اعلام شده که در این‌جا به یکی از آنها اشاره می‌کنیم که در آن، نواسخ بر چهار قسم می‌باشند:
1. قسم اول از نواسخ، افعالی هستند که مبتدا را به عنوان «اسم» خویش مرفوع نموده و خبر را به عنوان «خبر» خویش، منصوب می‌نمایند. افعالی که در این قسم قرار می‌گیرند خود بر چهار دسته‌اند:
الف) «افعال ناقصه» که عبارت‌اند از: «کَانَ- أَمْسَى- أصْبَح- أضْحَى- ظلَّ- بَاتَ- صَارَ- لَیْسَ- ما زال- مَا بَرِحَ- مَا فَتِىءَ- مَا انْفَکَّ- مَا دامَ».
ب) «افعال مقاربه» که عبارت‌اند از: «کَادَ- کَربَ- أَوشَکَ».
ج) «افعال رجاء» که عبارت‌اند از: «عَسَى- حَرَى- اخْلَوْلَقَ».
د) «افعال شروع» که عبارت‌اند از: «أنْشَأَ- طَفِقَ- عَلِقَ- أَخَذَ- هَبَّ- بَدَأ- ابْتَدَأ- جَعَل- قَامَ– انْبَرَى».
2. قسم دوم از نواسخ، افعالی‌اند که مبتدا و خبر را به عنوان دو «مفعول» برای خود منصوب می‌نمایند. این قسم نیز خود مشتمل بر دو گروه از افعال می‌باشد:
الف) «افعال قلوب» که عبات‌اند از: «رَأَى- عَلِمَ- دَرَى- تَعَلَّمْ- وَجَدَ- أَعْلَمَ» و «ظنّ- خال- حَسِبَ- جَعَل- حَجَا- عَدَّ- زعم– هَبْ».
ب) «افعال تحویل و تصییر» که عبارت‌اند از: «صَیَّر- رَدَّ- تَرَکَ- تَخِذَ- اتَّخَذَ- جَعَل– وَهَب».
3. قسم سوم از نواسخ، حروفی‌اند که مبتدا را به عنوان «اسم» خویش منصوب نموده و خبر را به عنوان «خبر»، مرفوع می‌نمایند. این حروف که به «حروف مشبهة بالفعل» معروف‌اند عبارت می‌باشند از: «إنَّ- کَأَنَّ- لَیْتَ- لَعَلَّ- لَکِنَّ- لا- ما».
4. قسم چهارم از نواسخ هم حروفی‌اند که مبتدا را به عنوان «اسم» مرفوع و خبر را به عنوان «خبر»، منصوب می‌نمایند. این دسته که به حروف «مشبهة بلیس» معروف‌اند عبارت‌اند از: «ما- لا- لاتَ- إنْ».[1]
البته با توجه به اینکه «لیس» نیز فعل است، این حروف را نیز می‌توان مشبهة بالفعل دانست، اما با توجه به تفاوت در عمل، در دو گروه جداگانه رده‌بندی شده‌اند.

---