1. به وجود آمدن انسان، یا هر موجود دیگر، همچنین برخورداری از نعمت‌ها در اختیار خداوند متعال است. البته خالقیت و فاعلیت خداوند متعال بدون واسطه و مستقیم نیست.[1] در این رابطه امام صادق‌(ع) می‌فرماید: خداوند هیچ امری را بدون اسباب به جریان نمی‌‌اندازد.[2] بنابر این، خداوند بر اساس مصالحی که خود می‌داند - از طریق واسطه‌‌ها و اسباب - عده‌‌ای را خلق می‌کند و یا نعمت‌‌های خاصی را در اختیار آنان قرار می‌‌دهد.

بر این اساس، اگر فردی در لیست آدمیانی باشد که از ابتدای خلقت آدم(ع) قرار بر آن بود که از نسل او به وجود آیند و خداوند در «عالم ذر» و در صحنه‌ی «ألست بربکم» آنان را گرد هم آورده و از آنان پیمان گرفت، او به یقین به وجود خواهد آمد، چه در این خانواده و یا در خانواده‌ای دیگر!

2. نعمت‌‌های بی‌کران خداوند که از اصل به‌وجود آمدن انسان آغاز شده و به دیگر نعمت‌ها گسترش می‌یابد، این وظیفه را پیش روی او می‌گذارد که اولا: معرفت و شناخت خود را نسبت به خالق و بخشنده این نعمت‌‌ها افزایش دهد، ثانیا: تشکر و سپاس خود را به ساحت قدس الهی تقدیم کند،[3] و از این‌که مورد لطف و محبت خداوند قرار گرفته خوشحال باشد، و به فضل و رحمت خداوند برای برخورداری بیشتر از آن نعمت‌ها امیدوار باشد. خداوند می‌فرماید: «اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسى کنید، مجازاتم شدید است»![4]

در این راستا امام باقر(ع) می‌فرماید: «خداوند فقط دو چیز از بندگان خواسته، یکی اقرار به نعمت تا خداوند نعمت را زیاد کند، و دیگر اعتراف به گناه و تقصیرات تا خداوند آن‌را ببخشد».[5]

در هر صورت شکرگزاری در برابر نعمتی که از ناحیه خداوند و دیگران به ما می‌رسد، از امور فطری و عقلی است.

گفتنی است؛ اساس همه‌ی نعمت‌ها به خداوند برمی‌گردد و در صورتی که خداوند مقدمات انجام امور را در اختیار افراد قرار ندهد، آنها قادر به انجام هیچ کاری نخواهند بود و در نمونه ارائه شده در پرسش، اگر خداوند نیروی عقل و استفاده از آن و همچنین نعمت‌های دیگر را در اختیار انسان قرار نمی‌داد، او توانایی کسب دانش و رسیدن به نیازهای خود را پیدا نمی‌نمود. بنابراین، آنچه سبب می‌شود که ما تصور کنیم خودمان قدرت رسیدن به خواسته‌هایمان را داریم و خداوند کاری برای ما انجام نداده، به جهت عدم دقت کافی در مبحث توحید و خداشناسی است. البته همان‌گونه که لازم است از خداوند شاکر باشیم از دیگران نیز باید سپاس‌گزار باشیم. و به همین جهت در آموزه‌های دینی بیان شده است، کسی که شکرگزار مخلوقات خداوند که نعمتی را در اختیار ما قرار داده‌اند نباشد شکر خود خداوند را هم انجام نداده است.[6]

3. قضاوت کردن افراد در آموزه‌های دینی نهی شده است، اما این به معنای واکنش‌نشان ندادن در برابر منکرات نیست؛ زیرا عکس العمل انسان در مورد افرادی که به صورت آشکار و علنی، گناهانی را انجام می‌دهند به معنای قضاوت کردن آنان نیست. به عبارت دیگر، در صورت توانایی و وجود شرایط، در رویارویی با چنین افرادی وظیفه‌ی ما امر به معروف و نهی از منکر است، هر چند ممکن است همان فرد صفات خوب دیگری داشته باشند که ما از آن اطلاع نداریم؛ لذا نباید درباره‌ی او قضاوتی کلی کنیم.[7]

[1]. ر. ک: (رابطه خداوند با جهان هستی)، 43540.

[2]. «أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ‏ أَبَى اللَّهُ أَنْ یُجْرِیَ الْأَشْیَاءَ إِلَّا بِالْأَسْبَابِ فَجَعَلَ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ سَبَباً وَ جَعَلَ لِکُلِّ سَبَبٍ شَرْحاً وَ جَعَلَ لِکُلِّ شَرْحٍ مِفْتَاحاً وَ جَعَلَ لِکُلِّ مِفْتَاحٍ عِلْماً وَ جَعَلَ لِکُلِّ عِلْمٍ بَاباً نَاطِقاً مَنْ عَرَفَهُ عَرَفَ اللَّهَ وَ مَنْ أَنْکَرَهُ أَنْکَرَ اللَّهَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ نَحْنُ». صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ص)، ج1، ص 505، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، 1404ق.

[3]. ر. ک: (وجوب شکر نعمت)، 887؛(راه‌های شکر گزاری)، 29982.

[4]. «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی‏ لَشَدیدٌ». ابراهیم، 7.

[5]. «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَا وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ اللَّهُ تَعَالَى مِنَ النَّاسِ إِلَّا خَصْلَتَیْنِ أَنْ‏ یُقِرُّوا لَهُ بِالنِّعَمِ فَیَزِیدَهُمْ وَ بِالذُّنُوبِ فَیَغْفِرَهَا لَهُمْ». کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج‏2، ص 426، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[6]. «عَنْ عَبْدِ الْعَظِیمِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْحَسَنِیِّ عَنْ مَحْمُودِ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ‏ مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَل»‏. ابن بابویه، محمد بن على، عیون أخبار الرضا(ع)، ج‏2، ص 24، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق. ر. ک: (بررسی جمله «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق» )،17299.

[7]. ر. ک: (بدگمانی در مورد دیگران)، 36533؛(حد قضاوت کردن در مورد دیگران)، 72034.