بر اساس تصریح آیات قرآن،[1] در اجراى حکم قصاص، باید آزاد را با آزاد و برده را با برده برابر بگیرند. پس اگر فردی آزاد، جراحتی به برده‌‌ای وارد نماید، او را قصاص نمی‌کنند، بلکه تنها باید بهاى برده را از او دریافت کنند، آن هم در صورتى که بهاى برده از خون‌‌بهاى آزاد تجاوز نکند.[2]

لذا در صورتی که صاحب برده مالی نداشته باشد تا دیه‌ی بنده و یا کنیزی را که به او خسارت وارد کرده است، بپردازد و یا نمی‌خواهد بپردازد، آن عبد و کنیز خود بخود آزاد می‌شود.

در همین راستا، امام علی(ع) درباره زنى که پستان کنیز خود را بریده بود، حکم فرمود که کنیز آزاد است و صاحبش اختیارى بر او ندارد.[3]

همچنین حضرتشان به نقلی از امام باقر(ع) در مورد مردى که غلام خود را داغ کرد(صدمه‌‏اى به او زده بود و دیگران را متأثّر ساخته بود)، به آزادى آن غلام حکم داد و فرمود: صاحبش هیچ‌گونه حقّى بر وى ندارد، او سائبه است (صاحبش بر او تسلطی ندارد) و او می‌تواند در پناه هر کسی که بخواهد باشد.[4]

بنابراین، در صورت وارد کردن صدمه‌ای سنگین به بردگان توسط صاحبانشان، آنان مجازات خواهند شد و مجازاتشان این خواهد بود که بردگان آسیب‌دیده خود بخود آزاد می‌شوند و این لطفی در حق بردگان است؛ زیرا به عنوان نمونه و در یک مورد اشاره ‌شده، برای قطع دو پستان دیه ی کامل و در هر یک از آنها نصف دیه است.[5] چه بسا دیه یک پستان کمتر از قیمت آن کنیز باشد (بویژه اگر کنیزی با قیمت بالا باشد) و چشیدن طعم آزادی برای چنین کنیزی برای او بهتر از آن خواهد بود تا آن‌که صاحبش را قصاص کند.[6]

[1]. «کُتِبَ عَلَیکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى‏ الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى‏ بِالْأُنْثى». بقره، 178.

[2]. علامه حلّی، حسن بن یوسف، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، محقق، مصحح، یوسفی غروی، محمد هادی، ‌ص 194، تهران، مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1411ق.

[3]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 7، ص 303، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[4]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 3، ص 142، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[5]. کابلى، محمد اسحاق فیاض‌، رساله توضیح المسائل‌، ص 727، قم، مجلسى‌، چاپ اول، 1426ق.

[6]. «اسلام و برده داری»، 513؛ «اسلام و برده داری»، 1547؛ «رابطۀ بین مجازات کنیزان با زنان آزاد»، 10274.