واژه «محررا» از ماده «تحریر» به معناى آزاد کردن است. و یک‌بار در آیه 35 سوره آل عمران آمده است:

«إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّی نَذَرْتُ لَکَ ما فی‏ بَطْنی‏ مُحَرَّراً...»؛[1] آن‌گاه که همسر عمران گفت: پروردگارا! من نذر می‌کنم آنچه در شکم من است آزاد باشد.

گفته‌‏اند حنه(همسر عمران) زنی عقیم بود که از فرزنددارشدن مأیوس شده بود. روزى زیر درختى نشسته بود و مرغى را دید که غذا در دهان جوجه‌‏هاى خود می‌گذارد. وى از مشاهده علاقه آن مرغ به جوجه‌هایش، از خدا خواست که فرزندی به او عنایت کند. و خدای متعال این درخواست او را اجابت نمود و به مریم(س) حامله شد.[2] سپس و همان زمانی که فرزندش را در شکم داشت، تصمیم گرفت تا او را «محرّر» نماید.

در همین زمینه، از امام صادق‌(ع) نقل شده است: خداوند به عمران وحى کرد که من فرزند مبارکی به تو خواهم داد که نابینایان، کران و پیسی‌ها را شفا می‌دهد، و مردگان را به اذن حق زنده می‌کند. و او را برای بنی‌اسرائیل پیامبر می‌فرستم. عمران این مطلب را به همسر خود(حنه) خبر داد. و هنگامی که حنه حامله شد گفت: خدایا من نذر کردم فرزندی را که شکم دارم محرر گردانم: «فَتَقَبَّلْ مِنِّی»؛ (پس از من بپذیر).[3]

واژه «محررا» از ماده «تحریر» به معناى آزاد ساختن است، اما این‌که منظور از محرر در این آیه چیست؟ مفسران مطالبی را مطرح کرده‌اند؛ مانند:

1. محرر، یعنی آزاد و خالص براى عبادت،[4] یعنى او را به عبادت بگمارم و هرگز براى کارهای شخصی خود از او کمک نخواهم.
2. در بنی‌‌اسرائیل طفلى را که محرر می‌شد در کنیسه‌ای منزل می‌دادند تا در آن‌جا خدمت کند و کارهای آن‌را انجام دهد و تا زمانى که به سن بلوغ برسد، در آن‌جا معتکف باشد. البته او پس از بلوغ مخیر بود که در آن‌جا بماند، یا این‌که به هر جا خواست برود. ^[5]
3. «مُحَرَّراً» یعنى آزاد براى خدمت‌گزارى بیت المقدس، به گونه‌‏اى که در اختیار من نباشد و او را براى انجام کارهاى خود به کار نگیرم.^[6]
4. طبیعی است مراد از آزاد کردن فرزند - چه به وسیله پدر باشد یا مادر - آزاد کردن او از بردگى نیست و دختر عمران برده نبود، تا مادرش او را آزاد کند؛ لذا تحریر(آزاد کردن) در این آیه، آزاد کردن از قید ولایتى است که والدین بر فرزند خود دارند، و با داشتن آن ولایت، او را تربیت می‌‏کنند، و در مقاصد خود به کار می‌‏برند و اطاعتشان بر فرزند واجب است.

بنابر این، با آزاد کردن، فرزند از تسلطى که پدر و مادر بر او دارند خارج می‌شود، دیگر پدر و مادر، او را به خدمت نمی‌گیرند، و اگر این آزاد کردن به وسیله‌ی نذر و برای خدا انجام شود، معنایش این می‌شود که این فرزند در ولایت خدا داخل شود، تنها او را بپرستد و خدمت کند. و خدمت کردن به خدا این است که در مسجد، کلیسا و اماکن مقدسی که مختص عبادت خدا است خدمت کند، در حالى که اگر این نذر نبود، فرزند می‌بایست پدر و مادر خود را خدمت می‌کرد.^[7]

5. در فرهنگ آن زمان، محرر به فرزندانى گفته می‌‏شد که به خدمت معبد و خانه خدا در می‌آمدند، تا نظافت و سایر خدمات را بر عهده گیرند و به هنگام فراغت مشغول عبادت پروردگار شوند، و از آن‌جا که آنها از هرگونه خدمت به پدر و مادر آزاد بودند، به آنها «محرر» گفته می‌شد.[8]

گفتنی است؛ به صورت معمول، این پسران بودند که به خدمت معابد گماشته می‌شدند و این آیه نشانگر آن است که مادر مریم(س) نیز می‌پنداشت فرزندى که در شکم دارد پسر است، نه دختر؛ چون مناجاتى که با خدا دارد قاطعانه است و در آن شرط نکرده که اگر فرزندم پسر بود او را آزاد می‌کنم؛ بلکه به طور قطع گفت: «نَذَرْتُ لَکَ ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً».^[9] و به همین دلیل بود که بر اساس آیه بعدی، مادر مریم بعد از زایمان و بعد از مشخص‌شدن این‌که فرزندش دختر است، در این نگرانی قرار گرفت که چگونه نذرش را ادا کند.

[1]. آل عمران، 35.

[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏2، ص 737، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[3]. همان.

[4]. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ‏4، ص 66، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش.

[5]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏2، ص 737؛ فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏8، ص 203، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.

[6]. مترجمان، ترجمه تفسیر جوامع الجامع، مقدمه، واعظ زاده خراسانی، ج ‏1، ص 405، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ دوم، 1377ش.

[7]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏3، ص 170، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج ‏3، ص 267، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش.

[8]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏2، ص 524، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[9]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏3، ص 170.