نفس انسان به دلیل این‌که موجودی غیر مادی است،[1] به طور طبیعی دارای اجزای مادی نخواهد بود؛ و فلاسفه به همین دلیل، نفس را بسیط می‌دانند؛ اما از طرف دیگر و از آن جهت که «نفس» دارای ابعاد مختلف است، نمی‌توان آن‌را «بسیط تام» دانست؛ بلکه از نظر فیلسوفان، نفس در عین بساطت و وحدت، از توانایی‌هایی برخوردار است که از آنها با عنوان «قوای نفس» نام می‌برند.

علاوه بر این، در نظر فیلسوفان، عرفا و دانشمندان اخلاق، نفس انسانی دارای مراتب، مقام‌ها و عوالمی است؛ مانند:

مقام عقل و قدس، مقام نفس و خیال، و مقام حسّ و طبیعت. و هر کدام از اینها نیز مراتب و ابعادی دارند.[2]

گفتنی است؛ انسان‌ها اگر چه از نظر ماهیت و قابلیت‌ها مشترک هستند؛ یعنی همه‌ی آنها قدرت درک کلیات را دارند و از قوای نباتی(رشد و نمو) و قوای حیوانی(حس و حرکت) به طور مساوی برخوردارند؛ اما از نظر بهره‌گیری از توانایی‌ها و به فعلیت رساندن قابلیت‌‌ها مساوی نیستند. علاوه بر این، به دلیل ارتباط بسیار نزدیک بین نفس و بدن که نفس مدبر بدن است، به ویژه بر اساس نظریه حدوث جسمانی نفس،[3] تفاوت بدن‌ها موجب تفاوت نفوس خواهد شد.

گفتنی است؛ مقصود از ذات، گاهی همان نفس بوده، و گاهی مجموعه دارایی‌های ذاتی و اکتسابی نفس است؛ یعنی مجموعه‌ی افکار، عواطف، کشش‌‌ها و ... .[4]

[1]. ر. ک: تجرد نفس.

[2]. ر. ک: مراتب و عوالم معنوی و مادی نفس انسانی.

[3]. ر. ک: حکیمان و چگونگی پیدایش نفس؛  رابطۀ روح و بدن.

[4]. ر. ک: ذات انسان و تأثیرات آن در رفتار آدمی.