عبدالله ابن مسعود از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بوده، که به ابن مسعود و ابن ام عبد هم معروف است. وی در اوایل دعوت پیامبر (ص)، مسلمان شد؛ و اول کسی بود که قرآن را در مکه در میان سران قریش با صدای بلند خواند. او جزء مهاجرین به حبشه بوده و در تمام جنگ های صدر اسلام از جمله احد و بدر و خندق و ... شرکت داشته است. بیشتر اوقات همراه پیامبر (ص) بوده و کارها را برای حضرت مهیا می نمود، عصا دست پیامبر (ص) می داد و کفش های حضرت را آماده می کرد تا جایی که درون خانه حضرت رفت و آمد داشت. روزی در حضور پیامبر (ص) و اصحاب، بالای درخت رفت و اصحاب به لاغری اندامش خندیدند پیامبر (ص) فرمود این قدمهایی است که در ترازوی عمل مثل کوه احد است. در جای دیگر پیامبر (ص) به حضرت علی (ع) فرمود: اگر قرار باشد کسی را بدون مشورت امیر دیگران کنم او (ابن مسعود) است. حضرت علی (ع) هم وقتی درباره ابن مسعود صحبت می شد به بزرگی از او یاد می نمود. وقتی حضرت علی (ع) به کوفه آمد درباره ابن مسعود از مردم سؤال کرد جواب دادند در اخلاق بسیار نیکو بود و ما مهربان تر از او در تعلیم ندیده بودیم. بعد حضرت هم فرمودند او مردی بود که قرآن را نیکو می خواند و حلال و حرام آن را رعایت می کرد و فقیه و دانا به سنت رسول خدا (ص) بود. وی در زمان عمر ابن خطاب والی کوفه بود ولی عثمان رابطه خوبی با او نداشت؛ و در سال 32 هجری در سن شصت و چند سالگی در مدینه در گذشت و در بقیع دفن شد.[1]

این مختصری از شرح حالش بود اما این که آیا اهل بیت علیهم السلام را قبول داشته و شیعه بوده یا نه؟ باید گفت: اقوال در این مورد مختلف است. بزرگانی مانند سید مرتضی در کتاب الشافی فی الامامة به بزرگی از او یاد کرده و بسیار او را تمجید می کند و می گوید: شکی نیست که ابن مسعود از بزرگان صحابه و اهل طهارت و فضل و ایمان بوده و مدح و ثنای پیامبر (ص) را می کرده و پیامبر (ص) هم او را مدح می نموده است[2]. محقق ارجمند علامه مامقانی در کتاب تنقیح المقال به نیکی از او یاد کرده و می گوید: اموری وجود دارد که دلالت می کند ابن مسعود از محبین اهل بیت علیهم السلام بوده است و خلافت دیگران را قبول نداشته از جمله این که:

الف. ابن مسعود یکی از دوازده نفری بوده که با خلافت ابوبکر مخالفت کرده و گفت اهل بیت پیامبر (ص) بر خلافت او مقدم هستند از جمله علی ابی ابیطالب (ع) که باید آنچه خدا برای او قرار داده به او بدهید.

ب. ابن مسعود از کسانی بوده که در جریان تشییع جنازه حضرت زهرا (س) حضور داشته و با این که این از اسرار شیعه بوده او از جمله نمازگزاران بر دختر پیامبر (ص) بوده و این می تواند دلیلی باشد بر شیعه بودن و مورد عنایت بودن او.

ج. از جمله کسانی است که بر بدن ابوذر غفاری نماز خواند و او را غسل و کفن کرد و این در حالی است که پیامبر (ص) به ابوذر خبر داده بود که مؤمنانی تو را غسل و کفن و دفن می کند.

د. ابن مسعود از کسانی است که خودش از پیامبر (ص) روایتی را نقل کرده که جانشینان پیامبر (ص) دوازده نفرند که همان حضرت علی (ع) و فرزندانش هستند و نمی توان قبول کرد چیزی را که خودش نقل کرده قبول نداشته باشد و به آن معتقد نباشد.[3]

اما از طرف دیگر برخی علمای رجال او را پیرو عامه دانسته اند و شواهدی را در مخالفت ابن مسعود با حضرت علی (ع) نقل کردند از جمله فتاوایی که در باب ارث داده با حضرت علی (ع) مخالف بوده و اختلافاتی در قرائت قرآن با قرائت ائمه داشته است یعنی ائمه بر قرائت او صحه نگذاشتند از جمله از امام باقر (ع) نقل شده که فرمود ابن مسعود دو سوره معوذتین را از قرآن حذف کرده بود در حالی که پدرم فرمود ابن مسعود این کار را به رای خودش انجام داده است[4].

مرحوم علامه تستری در کتاب قاموس الرجال به دلایلی که در شیعه بودن ابن مسعود ذکر شد خدشه می کند و می گوید: خبر انکار دوازده نفر به خلافت ابوبکر در منابع دیگر مثل احتجاج طبرسی ذکر شده و ابن مسعود جزء آنها شمرده نشده است و از طرفی اخباری بر مخالفت او با حضرت علی (ع) داریم. و روایتی هم که نقل شده با این مضمون که ابن مسعود گفته من از امام خودم در کارها اذن نمی گرفتم همان طور که سلمان و عمار می گرفتند لذا من توبه می کنم، خبر واحد است و نمی شود به آن استناد کرد.[5]

مرحوم آیت الله خوئی هم در کتاب معجم او را محبّ حضرت علی (ع) نمی داند و می گوید: تابع حضرت نبوده ولی چون در اسناد کتاب کامل الزیارات آمده می شود حکم به وثاقت او داد[6].

نتیجه این که با توجه به فضائل جناب ابن مسعود و ارتباط نزدیک وی با پیامبر(ص) این مطلب که او از محبین اهل بیت(ع) بوده است به راحتی قابل اثبات است اما این مطلب که وی معتقد به امامت و خلافت بلافصل حضرت علی بوده است هرچند مورد اختلاف است ولی با توجه به تعریف و تمجید سید مرتضی از او، ارتباط نزدیکی که با پیامبر (ص) داشته است و قرائن دیگر، شاید بتوانیم بگوئیم وی معتقد به امامت حضرت علی(ع) نیز بوده است.