لطفا صبرکنید
بازدید
15563
15563
آخرین بروزرسانی:
1393/01/23
کد سایت
fa38109
کد بایگانی
46315
نمایه
چگونگی تبدیل و تغییر زمین در روز قیامت
طبقه بندی موضوعی
نشانه های برپایی قیامت
اصطلاحات
معاد ، رستاخیز ، آخرت
گروه بندی اصطلاحات
سرفصلهای قرآنی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
محاکمه و حسابرسی انسانها در روز قیامت در همین دنیا است، یا در مکان دیگری انجام میشود؟
پرسش
آیا محاکمه قیامت بعد از حشر در همین دنیا است، یا به جهان دیگری منتقل میشویم؟
پاسخ اجمالی
آنچه بین اندیشمندان دینی مشهور است، با توجه به ظاهر برخی از آیات و روایات، حسابرسی انسانها در قیامت در همین دنیا بر پا میشود. اما زمینی که محاکمه و حسابرسی بر روی آن انجام میشود، مانند زمین امروزی که ما میبینیم و بر روی آن زندگی میکنیم نیست، بلکه این زمین تغییر کرده و تبدیل به زمین دیگری میشود. اما این تبدیل و تغییر چگونه است و زمین و آسمان دنیا چگونه تغییر میکند و به چه چیزی تبدیل میشود با توجه به اختلاف روایات، بین علما و مفسران نیز اختلاف دیدگاه وجود دارد. با دقت در آیاتى که پیرامون تبدیل آسمانها و زمین بحث مىکند، این معنا فهمیده میشود که این مسئله در عظمت و بزرگی به گونهای است که در تصور نمیگنجد، هر چه در آن باره فکر کنیم باز آنچه را که هست تصور نکردهایم.
پاسخ تفصیلی
آنچه از ظاهر آیات و روایات به دست میآید و بین دانشمندان مسلمان مشهور است، این است که حسابرسی در روز حشر و قیامت در همین دنیا بر روی زمین برپا میشود.[1] اما شکل و چگونگی آن مانند زمین امروزی که ما میبینیم و بر روی آن زندگی میکنیم نیست، بلکه این زمین از جهت کیفیت و خصوصیات کنونی تغییر کرده و تبدیل به زمین دیگری میشود، چنانکه پروردگار متعال در این باره میفرماید: «یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّار»؛[2] در آن روز که این زمین به زمین دیگر، و آسمانها (به آسمانهاى دیگرى) مبدل مىشود، و آنان در پیشگاه خداوند واحد قهار ظاهر مىگردند.
دیدگاهها در کیفیت تغییر زمین
تغییر یک چیز به پنجگونه متصور است، که عبارتاند از: 1. تغییر ذاتی،[3] 2. تغییر صفاتی،[4] 3. تغییر حالی،[5] 4. تغییر مکانی،[6] 5. تغییر زمانی.[7]
در کیفیت تبدیل زمین و آسمانها به دو صورت اختلاف شده است.[8]
1. گروهی از علمای تفسیر گفتهاند مراد از تغییر زمین، تغییر ذاتی است؛ بدین معنا که ذات و ماهیت و حقیقت زمین عوض میشود و چیزی غیر از این زمین و آسمان به وجود میآید.[9] که خود این گروه نظریات و دیدگاههای متفاوتی دارند.
الف. عدهای به طور مبهم میگویند زمین و آسمان، به زمین و آسمان دیگرى تبدیل مىشوند.[10]
ب. برخی گفتهاند در روز قیامت، کره زمین تبدیل به آتش مىشود و وراى آن بهشت است که مردم منظرههاى زیباى آنرا مىنگرند، هنوز برنامه حساب آغاز نشده است و مردم در آن کوره داغ سخت ناراحت و پریشانند.[11]
ج. گروه دیگر میگویند آسمانها بهشت و دریاها آتش مىشوند و زمین دگرگون میگردد.[12]
د. عده دیگر میگویند زمین براى هر کسى به مقتضاى حال او مبدل مىشود، براى اهل ایمان به صورت نانى در مىآید که در طول روز عرصات از آن مىخورند و براى بعضى دیگر نقره براى گروهى تبدیل به زمین بهشت و براى گروهى تبدیل به زمین جهنم مىشود.[13]
از امام باقر(ع) در تفسیر این آیه و تبدیل زمین چنین نقل شده است: «زمین به صورت نان تازهاى در مىآید که مردم تا پایان حساب از آن مىخورند. راوی میگوید از امام پرسیدم چگونه با آن همه ترس و وحشت انسان به فکر خوردن میافتد، بلکه خوردن از یادش میرود. امام فرمود آیا ترس و عذاب روز حساب سختتر است یا زمانی که در آتش جهنم در حال عذاب هستند چگونه در آنجا خوردن و آشامیدن را فراموش نمیکنند و درخواست طعام و نوشیدنی میکنند که از آتش جهنم و آهن گداخته میخورند، ولی در روز حساب که عذاب و ترسش به اندازه جهنم نیست خوردن و آشامیدن را فراموش میکنند»؟[14]
2. تغییر صفاتی؛ بدین معنا که حقیقت و ماهیت زمین به حال خود باقی میماند، اما برخی از خصوصیات ظاهری یا باطنی آن تغییر میکند، کوهها در زمین از هم مىپاشد و دریاها شکافته مىگردد و زمین یکسره هموار مىشود چنان که در آن تپّه و گودالى دیده نمىشود و همچون نقره سفید مىشود، آسمانها نیز تغییر پیدا میکنند، ماه و خورشید و ستارگان، از میان مىروند.[15]
مؤیّد آن روایتی است از پیامبر گرامى اسلام که فرمود: «خداوند زمین را به زمین دیگر تبدیل مىکند و همچنین آسمانها را. آنها را همچون سفرهاى مىگستراند، بطورى که در آن کجى و انحرافى وجود ندارد. آن گاه مردم به سوى این چیز تبدیل یافته، رانده مىشوند و هر کس در جاى نخستین خود قرار مىگیرد. هر چه در شکم آن بوده، در شکم و هر چه بر پشت آن بوده در پشت، جاى مىگیرد.»[16]
همچنین سهل بن ساعدى از پیامبر روایت کرده است که: «مردم بر زمین سفید و هموارى محشور مىشوند که هیچ نشانهاى براى کسى در آن نیست.»[17]
علامه طباطبائی میفرماید: «منشأ این اختلاف در تفسیر تبدیل زمین و آسمان، اختلاف روایاتى است که در تفسیر این آیه آمده است. و اختلاف روایات در صورتى که معتبر باشند، خود بهترین شاهد است بر اینکه ظاهر آیه شریفه مقصود نیست، و این روایات به عنوان مثل آمده است.
دقت کافى در آیاتى که پیرامون تبدیل آسمانها و زمین بحث مىکند، این معنا را مىرساند که این مسئله در بزرگی به گونهای است که در تصور نمیگنجد، و هر چه در آن باره فکر کنیم- مثلاً تصور کنیم زمین نقره و آسمان طلا مىشود و یا بلندیها و پستىهاى زمین یکسان گردد و یا کره زمین یک پارچه نان پخته گردد- باز آنچه را که هست تصور نکردهایم».[18]
دیدگاهها در کیفیت تغییر زمین
تغییر یک چیز به پنجگونه متصور است، که عبارتاند از: 1. تغییر ذاتی،[3] 2. تغییر صفاتی،[4] 3. تغییر حالی،[5] 4. تغییر مکانی،[6] 5. تغییر زمانی.[7]
در کیفیت تبدیل زمین و آسمانها به دو صورت اختلاف شده است.[8]
1. گروهی از علمای تفسیر گفتهاند مراد از تغییر زمین، تغییر ذاتی است؛ بدین معنا که ذات و ماهیت و حقیقت زمین عوض میشود و چیزی غیر از این زمین و آسمان به وجود میآید.[9] که خود این گروه نظریات و دیدگاههای متفاوتی دارند.
الف. عدهای به طور مبهم میگویند زمین و آسمان، به زمین و آسمان دیگرى تبدیل مىشوند.[10]
ب. برخی گفتهاند در روز قیامت، کره زمین تبدیل به آتش مىشود و وراى آن بهشت است که مردم منظرههاى زیباى آنرا مىنگرند، هنوز برنامه حساب آغاز نشده است و مردم در آن کوره داغ سخت ناراحت و پریشانند.[11]
ج. گروه دیگر میگویند آسمانها بهشت و دریاها آتش مىشوند و زمین دگرگون میگردد.[12]
د. عده دیگر میگویند زمین براى هر کسى به مقتضاى حال او مبدل مىشود، براى اهل ایمان به صورت نانى در مىآید که در طول روز عرصات از آن مىخورند و براى بعضى دیگر نقره براى گروهى تبدیل به زمین بهشت و براى گروهى تبدیل به زمین جهنم مىشود.[13]
از امام باقر(ع) در تفسیر این آیه و تبدیل زمین چنین نقل شده است: «زمین به صورت نان تازهاى در مىآید که مردم تا پایان حساب از آن مىخورند. راوی میگوید از امام پرسیدم چگونه با آن همه ترس و وحشت انسان به فکر خوردن میافتد، بلکه خوردن از یادش میرود. امام فرمود آیا ترس و عذاب روز حساب سختتر است یا زمانی که در آتش جهنم در حال عذاب هستند چگونه در آنجا خوردن و آشامیدن را فراموش نمیکنند و درخواست طعام و نوشیدنی میکنند که از آتش جهنم و آهن گداخته میخورند، ولی در روز حساب که عذاب و ترسش به اندازه جهنم نیست خوردن و آشامیدن را فراموش میکنند»؟[14]
2. تغییر صفاتی؛ بدین معنا که حقیقت و ماهیت زمین به حال خود باقی میماند، اما برخی از خصوصیات ظاهری یا باطنی آن تغییر میکند، کوهها در زمین از هم مىپاشد و دریاها شکافته مىگردد و زمین یکسره هموار مىشود چنان که در آن تپّه و گودالى دیده نمىشود و همچون نقره سفید مىشود، آسمانها نیز تغییر پیدا میکنند، ماه و خورشید و ستارگان، از میان مىروند.[15]
مؤیّد آن روایتی است از پیامبر گرامى اسلام که فرمود: «خداوند زمین را به زمین دیگر تبدیل مىکند و همچنین آسمانها را. آنها را همچون سفرهاى مىگستراند، بطورى که در آن کجى و انحرافى وجود ندارد. آن گاه مردم به سوى این چیز تبدیل یافته، رانده مىشوند و هر کس در جاى نخستین خود قرار مىگیرد. هر چه در شکم آن بوده، در شکم و هر چه بر پشت آن بوده در پشت، جاى مىگیرد.»[16]
همچنین سهل بن ساعدى از پیامبر روایت کرده است که: «مردم بر زمین سفید و هموارى محشور مىشوند که هیچ نشانهاى براى کسى در آن نیست.»[17]
علامه طباطبائی میفرماید: «منشأ این اختلاف در تفسیر تبدیل زمین و آسمان، اختلاف روایاتى است که در تفسیر این آیه آمده است. و اختلاف روایات در صورتى که معتبر باشند، خود بهترین شاهد است بر اینکه ظاهر آیه شریفه مقصود نیست، و این روایات به عنوان مثل آمده است.
دقت کافى در آیاتى که پیرامون تبدیل آسمانها و زمین بحث مىکند، این معنا را مىرساند که این مسئله در بزرگی به گونهای است که در تصور نمیگنجد، و هر چه در آن باره فکر کنیم- مثلاً تصور کنیم زمین نقره و آسمان طلا مىشود و یا بلندیها و پستىهاى زمین یکسان گردد و یا کره زمین یک پارچه نان پخته گردد- باز آنچه را که هست تصور نکردهایم».[18]
[1]. اما بر خلاف مشهور، برخی گفتهاند: مردم در زمین دیگرى که زمین آخرت است و جهنم در آنجا است، محشور مىشوند. طبرسى فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، محقق، بلاغی، محمد جواد، ج 6، ص 499، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش.
[2]. ابراهیم، 48.
[3]. بدین معنا که ذات و ماهیت و حقیقت یک چیز عوض میشود. مانند اینکه چوب را میسوزانیم ماهیتش عوض میشود و تبدیل به خاکستر میگردد.
[4]. بدین معنا که حقیقت یک چیز به حال خود باقی میماند فقط برخی از صفات آن تغییر میکند. مانند اینکه پارچه سفید را رنگ سیاه میکنیم مشکی میشود.
[5]. حالت و ویژگی یک چیز عوض میشود. مانند اینکه شراب را تبدیل به سرکه میکنیم حالت مست کننده بودن آن از بین می رود و عوض میشود.
[6]. مکان یک چیز عوض میشود. مانند اینکه نهالی را از جایی به جای دیگر انتقال میدهیم.
[7]. زمان نسبت به یک چیز تغییر میکند مثلاً با بودن خورشید در نقطه اعتدال، ظهر و روز بوده اما پس از عبور و گذشت چند ساعته از آن نقطه و غروب کردن خورشید شب خواهد شد در این فرض، تغییر زمانی حاصل شده است.
[8]. مجمع البیان، ج 6، ص 498.
[9]. مجمع البیان، ج 6، ص 498 – 499؛ قمى، على بن ابراهیم، تفسیر قمى، تحقیق، موسوى جزایرى، سید طیب، ج 1، ص 233، دار الکتاب، قم، چاپ چهارم، 1367ش.
[10]. مجمع البیان، ج 6، ص 498.
[11]. مجمع البیان، ج 6، ص 499.
[12]. مجمع البیان، ج 6، ص 499؛ طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 12، ص 88، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
[13]. المیزان، ج 12، ص 88؛ مجمع البیان، ج 6، ص 499.
[14]. «عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) قَالَ: سَأَلَهُ الْأَبْرَشُ الْکَلْبِیُّ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ، قَالَ تُبَدَّلُ خُبْزَةً نَقِیَّةً یَأْکُلُ النَّاسُ مِنْهَا حَتَّى یَفْرُغَ مِنَ الْحِسَابِ قَالَ الْأَبْرَشُ فَقُلْتُ إِنَّ النَّاسَ یَوْمَئِذٍ لَفِی شُغُلٍ عَنِ الْأَکْلِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع هُمْ فِی النَّارِ لَا یَشْتَغِلُونَ عَنْ أَکْلِ الضَّرِیعِ وَ شُرْبِ الْحَمِیمِ وَ هُمْ فِی الْعَذَابِ فَکَیْفَ یَشْتَغِلُونَ عَنْهُ فِی الْحِسَابِ». کلینى، محمد، کافی، محقق، مصحح، غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، ج 6، ص 286، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[15]. مجمع البیان، ج 6، ص 498؛ المیزان، ج 12، ص 88؛ طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 405، اسلام، تهران، چاپ دوم، 1378ش.
[16]. مجمع البیان، ج 6، ص 498.
[17].همان، ج 6، ص 499.
[18]. المیزان، ج 12، ص 88.
نظرات