موریانه حشره‌ای است که شباهت ظاهری زیاد به مورچه دارد و با توجه به این واقعیت آن‌را مورچه سفید نیز می‌نامند.[1] و از آن در قرآن کریم با عنوان « دَابَّةُ الْأَرْض» یاد شده است:

«هنگام مرگ حضرت سلیمان(ع)، وقتی حضرتشان در حالت ایستاده، بر عصاى خود تکیه کرده بود، ناگهان مرگ گریبانش را گرفت، او در همان حال مدتى سر پا ماند تا این‌که «موریانه» عصاى او را خورد و تعادل خود را از دست داد و روى زمین افتاد و مردم از مرگ او آگاه شدند:[2]

«فَلَمَّا قَضَیْنا عَلَیْهِ الْمَوْتَ ما دَلَّهُمْ عَلى‏ مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْکُلُ مِنْسَأَتَهُ»؛[3] چون حکم مرگ را بر سلیمان راندیم حشره‌‏اى از حشرات زمین، با جویدن عصایش(و در نتیجه افتادن ایشان بر زمین)، مردم را بر مرگش آگاه کرد.

این حیوان در زیر خاک، در داخل چوب‌‌های خشک و نیز مرطوب زندگی می‌‌کند. از این جهت که غذای این حیوان سلولز است و اکثر اوقات از چوب استفاده می‌کند، می‌تواند به وسائل چوبی انسان ضرر برساند.

دعای ویژه‌ای برای دفع موریانه در منابع معتبر وجود ندارد، اما برای دفع آن راه‌‌حل‌‌هایی بیان شده است:

1. موریانه در جایی زندگی می‌کند که نمناک باشد و آب و گل در آن‌جا یافت می‌شود؛[4] لذا برای دفع آن از منزل باید این دو چیز را از منزل دور کرد.
2. در خانه حضرت موسى بن جعفر(ع) یک جفت کبوتر وجود داشت، نر آنها سبز و ماده آنها سیاه بود. امام می‌فرمود: این کبوترها در شب تحرک دارند، و انس می‌گیرند، و هیچ‌گاه در شب بال بهم نمی‌زنند، مگر آن‌که هر کس داخل خانه باشد از جانوران موذى‏ در امان خواهد بود».[5]

علاوه بر این، برای در امان ماندن انسان از آزار هر جنبده‌‌ای که او را آزار می‌دهد، دعاهایی سفارش شده است؛ مانند:

1. امام سجاد(ع) به خدا عرض می‌کند: «أَعِذْنِی وَ ذُرِّیتِی مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ، ... وَ مِنْ شَرِّ کلِّ دَابَّةٍ أَنْتَ‏ آخِذٌ بِناصِیتِها، إِنَّک‏ عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ‏».[6] خدایا من و فرزندانم را از شر شیطان پناه ده ... و نیز از شر هر جنبنده‌ای که اختیارش به دست توست که راه درست، راه تو است.
2. امام باقر(ع) فرمود: هر کسی این کلمات را بگوید، من ضامن هستم که تا صبح هیچ عقرب و حشره موذى او را نیازارد: «أَعُوذُ بِکلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ الَّتِی لَا یجَاوِزُهُنَّ بَرٌّ وَ لَا فَاجِرٌ مِنْ شَرِّ مَا ذَرَأَ وَ مِنْ شَرِّ مَا بَرَأَ وَ مِنْ شَرِّ کلِّ دَابَّةٍ هُوَ آخِذٌ بِناصِیتِها إِنَّ رَبِّی عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقِیم‏».[7]
3. هر گاه در منزل خود، از حیوانات موذى وحشت داشتى، در همان نقطه‏‌اى که احتمال داشت از آن‌جا آسیبى به تو برسد، این دعا را بخوان: «یا ذَارِئَ مَا فِی الْأَرْضِ کلِّهَا لِعِلْمِک بِمَا یکونُ مِمَّا ذَرَأْتَ لَک السُّلْطَانُ عَلَى کلِّ مَنْ دُونَک إِنِّی أَعُوذُ بِقُدْرَتِک عَلَى کلِّ شَی‏ءٍ مِنَ الضُّرِّ فِی بَدَنِی مِنْ سَبُعٍ أَوْ هَامَّةٍ أَوْ عَارِضٍ مِنْ سَائِرِ الدَّوَابِّ یا خَالِقَهَا بِقُدْرَتِهِ وَ فَاطِرَهَا بِفِطْرَتِهِ ادْرَأْهَا عَنِّی وَ احْجُزْهَا عَنِّی وَ لَا تُسَلِّطْهَا عَلَی وَ عَافِنِی مِنْ شَرِّهَا وَ بَأْسِهَا یا اللَّهُ الْعَلِی الْعَظِیمُ حُطَّنِی بِحِیاطَتِک وَ احْمَنِی بِحِمَایتِک وَ اکفِنِی بِکفَایتِک‏ وَ احْفَظْنِی بِحِفْظِک وَ اجْنُبْنِی‏ بِسِتْرِک الْوَاقِی مِنْ مَخَاوِفِی یا رَحِیم‏».[8]

البته، گفتنی است که در این‌گونه موارد نباید تنها به دعا بسنده کرد و استفاده از وسایل طبیعی در دفع آفات را کنار گذاشت.[9]

از این‌رو است که اندیشمندان دینی از گذشته به نقل دستور العمل‌هایی مادّی برای این‌گونه حیوانات می‌پرداختند. به عنوان نمونه، علامه مجلسی(ره) نقل می‌کند:

براى راندن کک و موریانه، آب پخته شده از گیاه «دفل»(درختى است داراى شکوفه‌‏هاى سرخ‌رنگ مانند گل سرخ و میوه آن مانند خرنوب است) بر روی آنها پاشیده شود.[10]

[1]. شریعتی، محمد تقی، تفسیر نوین، ص 153، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1346ش.

[2]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 18، ص 42، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[3]. سبا، 14.

[4]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 1، ص 73، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.

[5]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 130، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق؛ ر. ک: «حکم و آثار نگه‌داری کبوتر»، 63141؛ «دوستی کبوتر صحرایی با ائمه اطهار(ع)»، 96080.

[6]. علی بن الحسین علیه السلام (امام چهارم)، الصحیفة السجادیة، ص 114، قم، دفتر نشر الهادی، چاپ اول، 1376ش.

[7]. مکارم الأخلاق، ص  290.

[8]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان، ص 137، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.

[9]. «حقوق حیوانات و کشتن حیوانات موذی»، 78322؛ ( خراب کردن لانه مورچه ) 29219.

[10]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 62، ص 152، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.