لطفا صبرکنید
بازدید
10858
10858
آخرین بروزرسانی:
1396/02/04
کد سایت
fa78734
کد بایگانی
96192
نمایه
مفعول داشتن صفت مشبهه
طبقه بندی موضوعی
صرف و نحو
اصطلاحات
حروف مشبهة بالفعل
گروه بندی اصطلاحات
ادبیات
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
یا رحمان الدّنیا و الآخرة و رحیمهما! فرّج همّى و اکشف غمّى.
در دانش نحو گفته شده که صفت مشبهه تنها از فعل لازم گرفته میشود، پس چرا صفت مشبهههایی از فعل متعدی «رحم» داشته و این صفات(رحمان و رحیم) در دعای بالا ، مفعول به نیز دارند؟!
پرسش
در دعا میخوانیم: «و یا کاشف الغمّ، یا رحمن الدّنیا و الاخرة و رحیمهما فرّج همّى و اکشف غمّى»؛ پر واضح است «الدنیا و الآخرة» و ضمیر «هما» در عبارت فوق، مفعول برای صفت مشبهه هستند با این حال چرا ادبای عرب میگویند صفت مشبهه از فعل متعدی ساخته نمیشود؟
پاسخ اجمالی
در عبارت «یَا رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا»؛[1] دو توجیه درباره وضعیت صرفی دو واژگان «رحمن» و «رحیم» و نیز وضعیت نحوی دو واژگان «الدنیا» و «هما» که توسط دو واژه اول منصوب شدهاند، وجود دارد:
1. با اینکه دو وزن «فعلان» و «فعیل» از اوزان صفت مشبهه بهشمار میرود،[2] اما جزء اوزان «صیغه مبالغه» نیز قرار دارند.[3] از اینرو، اگر کلمهای توسط کلمه دیگری که بر این وزنهاست منصوب شده باشد، میتوان کلمه عامل نصب را صیغه مبالغه دانسته و آن کلمه منصوب را نیز مفعول به آن دانست.
2. هرچند که در اصل، صفت مشبهه از فعل لازم گرفته میشود.[4] اما گاهی خلاف این اصل اتفاق میافتد و علاوه بر اینکه فاعلی را رفع میدهد، معمول دیگری را نیز نصب میدهد که فقط میتواند حکم مفعولٌبه را برای آن داشته باشد. در این حالت به آن اسم منصوب، «شبیه به مفعولٌبه» گفته میشود. البته مشروط به اینکه بر چیزی اعتماد کند؛[5] مانند استفهام، نداء و... .[6]
1. با اینکه دو وزن «فعلان» و «فعیل» از اوزان صفت مشبهه بهشمار میرود،[2] اما جزء اوزان «صیغه مبالغه» نیز قرار دارند.[3] از اینرو، اگر کلمهای توسط کلمه دیگری که بر این وزنهاست منصوب شده باشد، میتوان کلمه عامل نصب را صیغه مبالغه دانسته و آن کلمه منصوب را نیز مفعول به آن دانست.
2. هرچند که در اصل، صفت مشبهه از فعل لازم گرفته میشود.[4] اما گاهی خلاف این اصل اتفاق میافتد و علاوه بر اینکه فاعلی را رفع میدهد، معمول دیگری را نیز نصب میدهد که فقط میتواند حکم مفعولٌبه را برای آن داشته باشد. در این حالت به آن اسم منصوب، «شبیه به مفعولٌبه» گفته میشود. البته مشروط به اینکه بر چیزی اعتماد کند؛[5] مانند استفهام، نداء و... .[6]
[1]. علی بن الحسین(ع) (امام چهارم)، الصحیفة السجادیة، ص 260، قم، دفتر نشر الهادی، چاپ اول، 1376ش.
[2]. به عنوان نمونه، نک: ابن حاجب، عثمان بن عمر، الشافیه فی علم التصریف، ج 1، ص 25، مکه، المکتبة المکیة، چاپ اول، 1415ق.
[3]. نک: ابن عقیل، عبدالله بن عبدالرحمن، شرح ابن عقیل علی الفیة ابن مالک، ج 3، ص 111، قاهره، دار التراث، چاپ بیستم، 1400ق.
[4]. محمد عبدالعزیز النجار، ضیاء السالک الی اوضح المسالک، ج 3، ص 64، بیروت، مؤسسه الرسالة، چاپ اول، 1422ق.
[5]. عباس حسن، النحو الوافی، ج 3، ص 294، دار المعارف، چاپ پانزدهم.
[6]. همان، ج 3، ص 249.
نظرات