در ارتباط با معنای اصطلاح یاد شده باید گفت؛ واژه «ذو» به معنای «صاحب(دارا)»،[1] و «أَنَاة» از ریشه «أنی»[2] به معنای «مکث کردن»[3] و «عجله نکردن» است؛[4] لذا عبارت «ذو اناة» به معنای «تحمل پذیر»، «بردبار»، «صبور» و «مهلت دهنده» است.

گفتنی است که در کتاب‌های روایی، چندین روایت و دعا را می‌توان مشاهده کرد که در فرازهایی از آنها از اصطلاح(ذو أناة) استفاده شده است:

1. امام علی(ع): «فَإِنَّ اللَّهَ‏ حَلِیمٌ‏ ذُو أَنَاةٍ لَا یُعَجِّلُ‏ بِالْعُقُوبَةِ قَبْلَ‏ الْبَیِّنَةِ ...»؛[5] همانا خدا بردبار، مهلت دهنده‌ای است که قبل از آنکه حقیقت را آشکار کند، به مجازات رو نمی‌‌آورد.

2. در زیارتی از امام حسین(ع) و خطاب به خداوند آمده است: «وَ لَوْ شِئْتَ لَانْتَقَمْتَ مِنْهُمْ وَ لَکنَّک ذُو أَنَاةٍ وَ قَدْ أَمْهَلْتَ الَّذِینَ اجْتَرَءُوا عَلَیک وَ عَلَى رَسُولِک وَ حَبِیبِک‏...»؛[6] و اگر می‌خواستی می‌توانستی از آنان (قاتلان حسین ع) انتقام بگیری، ولى تحمل و صبرت زیاد بوده و به کسانى که این جرأت را داشتند که در مقابل تو و پیامبرت و دوستت قرار گیرند، مهلت دادی .

3. امام سجاد(ع): «فَلَک الْحَمْدُ- إِلَهِی- مِنْ مُقْتَدِرٍ لَا یغْلَبُ، وَ ذِی أَنَاةٍ لَا یعْجَلُ»؛[7] سپاس- اى خداى من- ای توانائى که شکست نمی‌خورد، و ای مهلت دهنده‏اى که شتاب نمی‌کند.

4. امام باقر(ع): «الْعُیونُ لَا تَرَاهُ کرِیمٌ حَلِیمٌ ذُو أَنَاةٍ قَدْ وَسِعَ کلَّ شَی‏ءٍ رَحْمَتُهُ ...»؛[8] چشم‌ها او را نمی‌بیند، کریم و حلیم و بردبار بوده و رحمتش همه چیزها را فرا گرفته است.

با این وجود، متن ذیل که در برخی سایت‌ها به نام «دعای ذو أناة» اعلام و ترویج می‌شود را در منابع معتبر روایی نیافتیم:

«اَللّهُمَّ اِنَّکَ حَلیمٌ عَلیمٌ ذوُ اَناةٍ وَ لا طاقَةَ لَنا بِعَدلِکَ یَا اللهُ یَا اللهُ یَا اللهُ، اَلاَمَانُ اَلاَمَانُ مِنَ الطّاعونِ وَ الوَبَاءِ وَ مَوتِ الفُجاةِ وَ سُوءِ القَضَاءِ وَ شَمَاتَةِ الأعداءِ رَبَّنَا اکشِف عَنَّا العَذَابَ إنَّا موُقِنوُن إنَّا موُمِنوُن بِرَحمَتِکَ یا اَرحَمَ الرّاحِمینَ».[9]

خداوندا! همانا که تو شکیبا، آگاه و بردباری و ما تحمل عدالت تو را نداریم. خداوندا، خداوندا، خداوندا، پناه می‌برم، پناه می‌برم از بیماری طاعون و وبا! از مرگ ناگهانی! از سرنوشت ناگوار! و از سرزنش دشمنان! پروردگارا! هر گرفتاری را از ما دور ساز که ما به تو ایمان و یقین داریم. به مهربانیت،ای مهربان‌ترین مهربانان.

هرکس این دعا را در شب نیمه شعبان، 21 مرتبه بخواند، به فرمان خدا تا شب نیمه‌ شعبان سال بعد، هیچ مکروهی به او نرسد و اگر عمر او تمام شده باشد، خداوند عمر دوباره به او کرامت می‌فرماید.

البته متن دعای فوق، هم‌خوان با دیگر آموزه‌های اسلامی و مشابه با برخی دعاهای دیگر بوده و بخشی از آن نیز، فرازی از قرآن کریم است[10] و از آن‌جا که انسان با هر دعایی که دارای این ویژگی‌ها باشد، می‌تواند با خدا ارتباط برقرار کند، خواندن این دعا نیز دارای پاداش خواهد بود.[11]

[1]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق، مصحح، مخزومى، مهدى، سامرائى، ابراهیم، ج 8، ص 207، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق.

[2]. فیومى، أحمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، ج 2، ص 28، قم، موسسه دار الهجرة، چاپ دوم، 1414ق.

[3]. همان، ج ‏2، ص 28.

[4]. کتاب العین، ج ‏8، ص 401.

[5]. ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، الغارات أو الإستنفار و الغارات، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ ج 2، ص 403، تهران، انجمن آثار ملی، چاپ اول، 1395ق.

[6]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق، مصحح، امینی، عبد الحسین، ص 240، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، 1356ش.

[7]. امام علی بن الحسین(ع) ، الصحیفة السجادیة، ص 246، قم، دفتر نشر الهادی، چاپ اول، 1376ش.

[8]. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 1، ص 91، قم، رضی، چاپ اول، 1375ش.

[9]. شبر، عبدالله، طب الائمه(ع)، ص 350، بیروت، دارالارشاد، چاپ سوم، 1428ق.

[10]. دخان، 12.

[11]. «نماز ذی حجه، حدیث من بلغ»، 29539؛ «ضعف سندی روایات مربوط به ثواب سوره‌های قرآن»، 66655.