نام نوح(ع)
بر اساس برخی گزارش‌های تاریخی، نوح نبی(ع) پسر «لمک»، پسر «متوشلخ(متوشلح)»، و مادرش «قینوش» دختر براکیل بود.[1]
گفته شده که حضرتشان 126 سال بعد از وفات و 1056 سال پس از هبوط حضرت آدم(ع) به دنیا آمد.[2]
وی از جمله پنج پیامبر بزرگ صاحب شریعت است که صدها سال برای هدایت مردم به توحید و بندگی خدای یکتا، تلاش نمود.
آنچه در مورد نام این پیام آور الهی می‌توان گفت این است که در منابع تاریخی و روایی او را عبد الغفار،[3] عبد الملک،[4] و عبد الأعلی نامیدند.[5] البته در برخی منابع نام وی را عبد الجبار هم نقل کرده‌اند.[6]
شیخ صدوق بعد از نقل این روایات متفاوت؛ می‌گوید: «اخبار و احادیث راجع به نام حضرت نوح(ع) هم‌خوان بوده و اختلافى بینشان نیست؛ زیرا در همه این روایات، ابتدای اسم آن‌حضرت، کلمه "عبد" ثبت شده است و بدین ترتیب، او را عبد الغفّار، عبد الملک و عبد الاعلى معرّفى نموده‌اند»؛[7] یعنی همه بیانگر عبودیت و بندگی نوح(ع) در پیشگاه خدایی است که غفّار، مالک و اعلی می‌باشد.[8]
در ضمن، ممکن است اسامی یاد شده، ترجمه‌ای از نام حضرتشان در زبان دیگر باشد.
اما این‌که چرا این پیامبر به نوح معروف شد، برخی نُوح را واژه‌ای غیر عربی می‌دانند،[9] اما این ریشه در عربی نیز وجود داشته و گزارش‌هایی نیز وجود دارد که نشانگر تناسب میان نام آن پیامبر و این ریشه است. واژه «نَوح» مصدر «ناحَ یَنُوحُ» به معنای گریه و ماتم به آواز بلند است. «نائحه» به زنی که صدا به ناله بلند می‌کند اطلاق می‌شود.[10]
در برخی روایات گفته شده است که علت نام‌گذاری این نام برای نوح پیامبر، آن بود که او مدت بسیاری را به گریه و نوحه گذراند.[11]
البته با توجه به اینکه ممکن است برخی معانی در زبان‌های مختلف با واژه‌هایی که تا حدودی با هم مشابه هستند، مورد استفاده قرار گیرد(مانند برادر، مادر، پدر در فارسی و انگلیسی)، این احتمال هم وجود دارد که «نوح» عربی نبوده، اما در همان زبان دیگر نیز معنایی مشابه با عربی داشته است.
عمر نوح
در این‌که نوح نبی(ع) مسن‌ترین پیامبر الهی - دست کم به غیر از آدم(ع) - بوده؛ و از این‌رو به شیخ الانبیاء معروف شد، تردیدی وجود ندارد و بر اساس تصریح قرآن کریم، ‌کمترین سنی که برای حضرتشان می‌توان در نظر گرفت، 950 سال است، اما با این وجود در مقدار سن او اختلاف وجود دارد.
1. براساس برخی گزارش‌ها آن‌حضرت 2300 سال عمر کرد؛ یعنی 850 سال قبل از نبوت، 950 سال نبوت، و 500 سال بعد از طوفان و بعد از پایین آمدن از کشتی.^[12]
2. گزارش دیگر اما می‌گوید: نوح 2500 سال عمر کرد، یعنی 850 سال قبل از نبوت، 950 سال بعد از نبوت و در حال تبلیغ، 200 سال بعد از ناامیدی از هدایت مردم و در حال ساخت کشتی، و 500 سال بعد از طوفان.^[13]
البته برخی گزارش‌ها،‌ این 2500 سال را به شیوه دیگری تفکیک می‌کنند:
850 سال قبل از نبوت، 950 سال بعد از نبوت و هنگام تبلیغ، و 700 سال بعد از طوفان.^[14]
3. گزارش سوم سن ایشان را 2450 سال اعلام می‌کند.[15]
4. برخی گزارش‌ها عمر نوح را همان 950 سال اعلام شده در قرآن می‌داند، و معتقد است که این آیه ناظر به تمام عمر حضرتشان بوده و نه تنها مدت رسالت و تبلیغ ایشان:
نوح هنگام نبوت 480 ساله بود و 120 سال مردم را به پیامبرى خویش خواند. آن‌گاه خدای متعال او را مأمور به ساختن کشتى نمود و 600 ساله بود که طوفان شروع شد و پس از طوفان نیز 350 سال دیگر زیست.[16]
5. برخی هم در مجموع سن نوح بین 1450 سال تا 2800 اعلام کرده‌اند. ^[17]‏
فرزندان
نوح در سن 500 سالگى داراى سه فرزند پسر، به‏ نام‌هاى «سام، حام و یافث» بود.[18]
مدت رسالت حضرت نوح(ع)
پس از ادریس پیامبر(ع)، خداوند نوح(ع) را براى مردم روزگارش به پیامبرى برانگیخت و محل سکونت او سرزمین عراق بود، مردم او را تکذیب کردند و خداوند آنها را غرق کرد و نوح و همراهانش به وسیله کشتى‌ای که از قبل ساخته بود نجات یافتند.[19]
قرآن کریم در زمینه مدت رسالت حضرت نوح(ع) می‌فرماید: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى‏ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِیهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلاَّ خَمْسِینَ عاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفانُ وَ هُمْ ظالِمُونَ»؛^[20] و ما نوح را به سوى قومش فرستادیم و او را در میان آنان هزار سال مگر پنجاه سال، درنگ کرد، اما سرانجام طوفان و سیلاب آنان را فراگرفت در حالی‌که ظالم بودند.
براساس آیه فوق حضرت نوح(ع) 950 سال قبل از طوفان در میان قومش پیامبری نمود و در این مدت شخص دیگرى با او در نبوت شریک نبود،[21] اما براساس روایت امام صادق(ع)؛ نوح پس از خارج شدن از کشتى مدت پانصد سال زندگى کرد و بعد جبرئیل بر او نازل شد و گفت: مدّت نبوّت تو پایان یافته و عمرت تمام شده است؛[22] لذا می‌توان گفت؛ مدت پیامبری حضرت نوح(ع) 1450 سال بود.[23]
کتاب نوح
در روایات، از کتاب حضرت نوح(ع) با عنوان عام «صحف نوح» یاد شده است،[24] و اسم خاصی برای آن ذکر نشده است.
طوفان نوح
نظر به این‌که هدف قرآن از بیان سرگذشت اقوام پیشین، بیان نکته‌‏هاى تربیتى و عبرت‌آموزی است؛ از این‌رو در بسیاری از موارد به بحث‌های جانبی نپرداخته است؛ مثلاً در بیان ماجرای اصحاب کهف ضمن بیان اختلاف در شمار آنان، به تعداد آن تصریح نکرده است، و در بحث طوفان نوح نیز به جهانی بودن و یا نبودن آن تصریح ننموده است؛ لذا پیرامون این موضوع دو دیدگاه وجود دارد. براساس یک دیدگاه، این طوفان منطقه‌ای بود، نه جهانی؛^[25] از این‌رو برخی از مفسران گفته‌‌اند: احتمال منطقه‌‏اى بودن آن نیز به ‌کلى منتفى نیست؛ زیرا اطلاق کلمه «ارض» بر یک منطقه وسیع جهان، در قرآن مکرّر آمده است، چنان‌که در سرگذشت بنى اسرائیل مى‌‏خوانیم: «وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا»؛^[26] مشرق‌‌ها و مغرب‌‌هاى زمین را در اختیار گروه مستضعفان (بنى اسرائیل) قرار دادیم.
حمل حیوانات در کشتى نیز ممکن است به این دلیل باشد که در آن قسمت از زمین، نسل حیوانات قطع نگردد، بویژه این‌‌که در آن‌روز نقل و انتقال حیوانات از نقطه‌‏هاى دوردست کار آسانى نبود. ^[27]
چگونگی ساخت کشتی
درباره نحوه کشتی‌سازی حضرت نوح(ع) به علت بُعد زمانی زیادی که وجود دارد، چیز زیادی نقل نشده است. قرآن نیز که کتاب هدایت و انسان‌سازی است تا یک کتاب تاریخ، به جنبه‌های تربیتی این داستان پرداخته است. آنچه که مسلّم است شغل نجاری قبل از حضرت نوح وجود داشت؛ زیرا قبل از ایشان، چوب و استفاده‌های آن به علت سهولت استفاده از آن، مورد توجه همه بود. در مورد این‌که نوح قبل از نبوت نجار بود یا نه، به طور قطع نمی‌توان اظهار نظر کرد؛ چون صاحب تفسیر مجمع البیان از قول بعضی نقل می‌کند که نوح نجار بود،[28] اما ایشان در جایی دیگر از قول کسانی که هنگام ساخت کشتی از روی تمسخر می‌گفتند بعد از پیامبری نجار شدی، می‌توان گفت که نوح در بین مردم به شغل نجاری معروف نبود.[29] اما با توجه به این‌که در تاریخ هیچ گزارشی از ساخت و اثر کشتی قبل از این نیامده، می‌توان گفت ظاهراً ایشان اولین کسی بود که کشتی را به الهام خداوند ساخت.[30]
مشخصات و ویژگی‌های کشتی نوح(ع)
با این‌که در منابع تاریخی، حدیثی و تفسیری؛ مشخصات و ویژگی‌هایی برای کشتی حضرت نوح(ع) ذکر شده است که در برخی موارد؛ یا به ظاهر دور از ذهن به نظر می‌رسند و یا با هم متعارض‌اند. اما آنچه براساس مجموع آیات و روایات می‌توان به‌طور کلی گفت این است که؛ کشتى نوح یک کشتى ساده‌اى نبود، و با توجه وسائل و ابزار آن‌روز به آسانى و سهولت پایان نیافت، کشتى بزرگى بود که به‌علاوه بر مؤمنان راستین، یک جفت از نسل هر حیوانى را در خود جاى می‌داد و آذوقه فراوانى که براى مدت‌ها زندگى انسان‌ها و حیوان‌هایى که در آن جاى داشتند حمل می‌کرد. چنین کشتى با چنین ظرفیتی حتماً در آن‌روز بی‌سابقه بوده است؛ ... لذا در بعضى از گزارش‌ها می‌خوانیم که این کشتى هزار و دویست ذراع طول و شش‌صد ذراع عرض داشت.[31] و در مدت دویست سال ساخته شد.[32]، [33]
محل دفن حضرت نوح
گزارش‌های متعددی از ائمه(ع) وارد شده است که محل دفن و قبر حضرت نوح(ع) را در شهر نجف اشرف و در همان مزار امام علی(ع) می‌داند و از آن‌جا که در آن زمان نجف بیابان خشک و بی‌آب و علف بود، از آن به عنوان پشت کوفه یا نزدیک کوفه یاد شده است.[34]

---