1. "ام المؤمنین"؛ یعنی مادر مؤمنان. این اصطلاح با نازل شدن آیۀ اولویت - پیامبر(ص) نسبت به مؤمنان از خود آنها سزاوارتر است و همسران او مادران آنها]مؤمنان[ محسوب می‌شوند...-.[1] دربارۀ زنان آن‌حضرت نسبت، به مؤمنان رایج شده است. خداوند در این آیه، زنان رسول خدا(ص) را به منزلۀ مادر برای همۀ مؤمنان دانست، البته مادر معنوی و روحانی. همان‌گونه که پیامبر(ص) پدر روحانی و معنوی امت است.
2. این حکم(که زنان پیامبر(ص) مادران امت‌اند) حکمی شرعی و مخصوص آن‌جناب است.[2] چنان‌که در سورۀ احزاب، برابری زنان پیامبر(ص) با دیگر زنان نفی شده است: "ای زنان پیامبر(ص)، شما مانند یکی از زنان معمولی نیستید".[3]
3. تشبیه همسران رسول خدا به مادران، تشبیه در بعضی از آثار مادری است، نه همۀ آنها؛ یعنی مادران نسبت به فرزندان خود حقوقی دارند و احکامی طرفینی بین آنها حکم فرما است که در این‌جا تمام آن احکام جاری نیست. در این‌جا فقط دو حکم که همان وجوب احترام و حرمت نهادن به زنان پیامبر(ص) و حرمت ازدواج با آنها باشد، جاری است؛ چرا که مادر به غیر از وجوب احترام و حرمت نکاح، آثار دیگری نیز دارد؛ مثلاً از فرزند خود ارث می‌برد و فرزند از او ارث می‌برد، نگاه کردن به روی او جایز است، با دخترانی که از شوهر دیگر دارد، نمی‌شود ازدواج کرد و ...، ولی همسران پیامبر(ص) به غیر از آن دو حکم (وجوب احترام و حرمت ازدواج) احکام دیگری ندارند. بنابراین، این حکم(تشبیه همسران رسول خدا به عنوان مادران مؤمنان) تأثیرش در دو مسئله است: الف) وجوب احترام، ب) حرمت ازدواج.[4]
4. این حکم اولاً: به جهت احترام نهادن به زنان پیامبر(ص) است. از آن‌جا که آنان همسران رسول خدا(ص) و به او منسوب بوده و در بین مسلمانان از احترام خاصی برخوردار بودند. بدیهی است که با دیگر زنان هم‌نوع خود فرق داشتند، چنان‌که قرآن کریم فرمود.[5]

ثانیاً: احترام نهادن به شخصیت خود پیامبر اکرم(ص) است. چنان‌که از شأن نزول آیه استفاده می‌شود تعدادی از مخالفان، به عنوان انتقام‌جویی و توهین به ساحت مقدس پیامبر(ص)، قصد داشتند بعد از رحلت آن‌حضرت با همسرانش ازدواج کنند.

ثالثاً: پیش‌گیری از برخی سوء استفاده‌ها و توطئه‌های دشمنان که قصد داشتند بعد از مرگ رسول خدا با ازدواج با همسران آن‌حضرت، به مقاصد سیاسی و اهداف پلیدشان برسند.

به عقیدۀ استاد مطهری؛ سرّ ممنوعیت ازدواج زنان پیامبر(ص) با اشخاص دیگر، این است که همسر بعدی از شهرت و احترام آن زن - که در میان مسلمان دارای احترام خاصی بود - سوء استفاده نکند و احیانا آن زنان ابزار عناصر خودخواه و ماجراجو در مسائل سیاسی و اجتماعی واقع نشوند.[6]

[1]. "النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم و ازواجه امهاتم...". احزاب، 6.

[2]. طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏16، ص: 277، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 16، ص 414، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش.

[3]. "یا نساء النبی لستن کاحد من النساء...". احزاب، 32.

[4]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 17، ص 205 – 207، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[5]. احزاب، 32.

[6]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 19، ص 431، تهران، صدرا؛ جهت اطلاع بیشتر، ر. ک: تفسیر المیزان، ج 16، آیات 1- 54 سورۀ احزاب؛ تفسیر نمونه، ج 17، همان آیات، ص405 و 406.