Kuna mengi yaliotokea ndani ya historia ya Ukristo tokea mwanzo hadi leo. Ili wasomali wa makala hii waweze kuufahamu uwanja wa kiakili uliowatawala wanachuoni wa Kimagharibi, inatubidi kutoa aina fulani ya ufafanuzi utakaowaongoza wasomaji wetu.

Baada ya wafuasi wa nabii Isa (a.s) kuondokewa na nabii huyu na kupaishwa mbinguni,[1] mitume na wafuasi wake ndiwo waliochukuwa jukumu la kuitangaza dini ya Kikristo katika zama hizo.[2]

Lakini baada ya kupita muda si mrefu alitokea mtu mmoja ajulikanaye kwa jina la “Paul”, naye ndiye mfinyanzi mkuu wa mfumo wa Ukristo uliopo katika zama zetu za hivi sasa, yeye basi alikuja na kukivaa kilemba cha uongozi wa Ukristo ndani ya zama hizo. Paul mwanzoni mwa maisha yake alikuwa ni Myahudi aliyewatesa na kuwaudhi sana Wakristo, na baadae akaingia katika dini ya Kikristo na hatimae akaweza kukubalika vizuri sana mbele ya Wakristo.[3] Yeye alijiweka kama ni mtume (mjumbe) wa Isa (a.s) na akawa anatembea katika vitongoji mbali mbali akiutangaza Ukristo huku akiusongomanisha na kuuposha hatua baada ya hatua.[4]

Dini ya nabii Isa (a.s) haikuwa katika sura mtindo na ulionayo hivi sasa, bali sura hii ya Ukristo inayoonekana katika zama za hivi sasa, inatokana na mfumo wa Paul. Yeye hakuwa na wasiwasi katika kulipoteza neno la Mungu.[5] Miongoni mwa uzushi uliopandikizwa na Paul ndani ya Ukristo, ni Uungu wa Isa, Isa kujitoa muhanga kwa ajili ya makosa ya wengine pamoja na kuifuta sheria ndani ya dini, jambo ambalo alilitowa kutoka kwa washirikina na kuliingiza katika Ukristo.[6] Paul mwishowe alifanikiwa kumgeuza mtume wa Mungu  kutoka kwenye cheo cha utume na kumuweka katka kiti cha Uungu, eti Mungu amekuja katika umbile la kibinaadamu ili asulubiwe tendo ambalo liwe ni sababu ya kuwafutia Wakristo dhambi zao!. Hadi leo Wakristo wote wameichukulia imani hiyo kuwa ndiyo msingi mkuu wa dini yao, kiasi ya kwamba iwapo atatokea mmoja wao atakaye amini kinyume na hivyo, basi yeye atakuwa tayari ameshakuwa nje ya dini yake, na atakuwa hana budi kubadili dini yake.

Usambaratishwaji huu wa dini, uliififisha ile ranga ya fikra nzima aliyokuja nayo Isa (a.s), fikra ambayo malengo yake yalikuwa ni kupambana na itikadi potofu zilizojitokeza ndani ja jamii ya Kiyahudi, na wimbi la Paulo (Paul) lililokuja kuzikataa na kuzifunika sheria mbali mbali zenye kuyapa thamani matendo ya wanaadamu,[7] na hilo limekuwa ndiyo sababu kuu iliosababisha dini kuweka katika nafasi ya ushuhuda tu, bila ya dini hiyo kutowa aina yeyote ile ya hukumu maalumu za kuzilinda nafsi za wanaadamu kutokana na dhulma mbali mbali. Ndani ya tamaduni za Kikristo, matendo yenye thamani maalimu ndani ya uwanja wa sheria kama vile (halali na haramu), yamekuwa ni mambo ya kawaida tu yasiyopewa uzito maalumu, kiasi ya kwamba ndani ya Ukristo hakuonekani kuwa kuna matendo ya ulazima yanayomlazimu mtu kuyatenda. Kutokuwa na sheria maalumu si jambo lenye kuonekana ndani ya dini ya Kiyahudi, kwa mfano Wayahudi wanfuata sheria maalumu katika kuchinja vichinjwa vyao, jambo ambalo halionekani ndani ya dini ya Kikristo. Mambo kama haya ndiyo sababu kuu iliosababisha dini ya Kikrito kumeguka kidogo kidogo na kukaa mbali na dini za mbinguni.

Kitabu cha Wakristo [8]  nacho hakikukosa nasibu yake katika uwanja wa kuizorotesha dini hii. Matatizo yote ya Ukristo ambayo tumeyataja hapo juu ni ya upande mmoja tu, na upande wa pili kuna tatizo jengine jipya, nalo ni lile tatizo la Injili kukosa mashiko na rejeo maalumu za msingi, wahakiki wa Kimagharibi pia wamelithibitisha jambo hilo.[9] Ukweli ni kwamba kitabu hichi kimeandikwa baada ya kuja Paulo na kuipotosaha dini na baada ya kutokea aina mbali mbali za fitna. Pia Injili hizi ambazo zimo mikononi mwetu, hazionekani kuwa ni zenye sura ya vitabu vya mbinguni, kwani yaliyomo ndani yake ni maneno ya kihistoria tu, yenye kuyazungumzia maisha ya nabii Isa (a.s). Haidhuru ndani ya mazungumzo yake yanayoyazungumzia maisha ya nabii huyo, kuna baadhi ya maneno yanayotokana na Isa mwenyewe (a.s), lakini hilo haliwezi kikifanya kitabu hicho kuwa ni kitabu cha sheria kitokacho mbinguni. Qur-ani inaeleza wazi kuwa nabii Isa (a.s) alishushiwa kitabu chenye sheria na mafunzo maalumu, lakini ni kidogo mno yaliyobakia miongoni mwa mafunzo hayo ndani ya mikono ya Wakristo, na wala hakuna dalili ya kuwepo mabaki ya kitabu hicho ndani ya mikono ya waumini wa dini hiyo.

Ndani ya kipindi cha miaka ya kati na kati (middle ages), wanazuoni wa Kikristo walichukua hatua za kuyarekebisha yale yaliyoonekana kuwa hayaendani na akili miongoni mwa itikadi za Kikristo, na kutaka kuyafasiri katika njia iyendayo sawa na akili, ili kuyapa picha yenye kukubalika kiakili. Mwanafalsafa maarufu wa Kikristo aliyejulikana kwa jina la (Thomas Aquinas) ndiye aliyeibuka kuwa ni shujaa mzuri aliyeweza kutumia akili yake ya Kifalsafa katika kuutetea Ukristo. Thomas Aquinas aliyeishi katika Karne ya kumi na tatu Miladia, alichukua juhudi za hali ya juu kabisa katika kuzirekebisha itikadi za Kikristo. Yeye aliitumia Falsafa ya Kiarosto (Aristotelian Philosophy) ikiwa ni kama nyenzo katika kuitimiza dhamira yake, na kwa kutokana na kuwa yeye alikuwa amezisoma baadhi fikra za Ibnu Sina, pamoja na kuwa na uoni fulani kuhusiana na dini ya Kiislamu, mambo hayo mawili aliweza kuyatumia kuwa ni kama visaidizi katika kuzikarabati fikra za Kikristo, na hatimae yeye aliweza kuleta uhusiano baina ya Falsafa na itikadi za kidini (Kikristo).[10] Jitihada zote zilizochukuliwa na wanavyuoni wa Kikristo, hazikuweza kuleta tiba kamili ya kuzitibu fikra dhaifu za Kikristo zilizoonekana kutoendana na akili. Hadi leo juhudi za Wanafalsafa tofauti wa Kikristo, zimeshindwa kupata tiba halisi ya kulitibu suala la utatu pamoja suala la madai ya Isa (a.s) kuwa ni mtoto wa Mungu, kwani utatu ni wenye kupingana na ile kauli isemayo kuwa Isa (a.s) ni mtoto wa Mungu, kinacholeta mashaka hapa ni kwamba, haiwezekani kuwa Isa (a.s) awe ni mtoto wa Mungu kisha wakati huo huo yeye tena ageuke kuwa Mungu. Haidhuru wao wamejaribu kutafuta suluhu ya tatizo la utatu, tatizo ambalo linaonekana kwenda kinyume na ile itikadi ya Wakristo inayodai kumpwekesha Mungu. Katika kulitatua tatizo hilo wamejaribu kudai kuwa: Mola ni mmoja na ni mwenye tabia moja iliyogawika katika utatu. Utatu huo ni kama ifuatavyo: Baba, Mwana na Roho mtakatifu. Ufumbuzi huu uliotolewa hapa hauwezi kuwa ni suluhu inayokubalika mbele ya mtu mwenye akili timamu.[11] Iwapo Uungu utakuwa ni tabia maalumu iliyogawika katika sehemu tatu tofauti, hii itamaanisha kuwa kuna miungu mitatu yenye sifa na tabia moja, jambo ambalo litakuwa linaukanusha upweke wa Mola Mtakatifu. Si hayo tu yaliyoonekana kuwa ni tatizo kwa wana jamii walioishi ndani ya tawala za Kikristo zilizopita, bali ukirudi nyuma zaidi na kuwaangalia viongozi wa makanisa katika zama kabla ya zama za vumbi la elimu kutibuba, utakuta kuwa kuna mambo mengi yasiokubalika yaliokuwa yakitendeka kupitia mikono ya viongozi hao. Zama  ambazo kanisa lilshika nguvu za utawala, zilijulikana kwa jina la (zama za giza) au (Darkness era), zama hizi zikuwa ni kabla ya zama ambazo watu walikuja kupata maendeleo ya kielimu, nazo ni zama zilizojulikana kwa jina la (zama za muamko wa kielimu), ambazo kwa lugha ya Kiingereza zilijulikana kwa jina la (Renaissance era). Katika zama za giza (Darkness era), viongozi wa Kikristo walizishika nafasi muhimu za kisiasa, na moja kati ya masuala muhimu waliyoweza kuwabebesha watu juu ya shingo zao, ni yale madai ya kujidai kuwa wao ni wawakilishi au ni kiungo baina waja na Mola wao, huku wakidai kuwa ni wao tu ndiyo wanaopaswa kushika madaraka katika jamii. Hivyo basi wao waliwalazimisha watu kuwafuata wao katika kila walisemalo. Viongozi wa makanisa ndiwo waliokuwa na jukumu la kuwapangia wengine sheria mbali mbali zilizoegemezwa kwenye mgongo wa dini.[12] Viongozi hao walijaribu kutaka kuziba lile pengo la kuto kuwepo kwa sheria maalumu za kuiongoza jamii ndani ya kitabu chao (Bible), kwa hiyo waliwapangia watu sheria mbali mbali, huku wakidai kuwa ndiyo sheria za kanisa (dini) ili kuziba pengo hilo.

Kanisa katika zama za giza, lilijaribu kuwakalia watu juu ya vichwa vyao, huku likiwanyima wengine ulimi wa kuthibitisha madai yao, kwa hiyo hakukuwa na mtu aliyekuwa na haki ya kutoa elimu bila ya kuwa na ushirikiano wa kanisa, kwani hakukuwa na mtu aliyekuwa na haki ya kulithibitisha jambo bila ya kupata muhuri wa kanisa (ruhusa).

Baada ya watu kuwa tayari wameshachoshwa na hali hiyo, hapo ndipo zilipokuja zama za kutibuka kwa vumbi la elimu mbali mbali za Kifalsafa na Kisayansi. Viongozi wa kanisa walijaribu kuisongomanisha ile mitazamo mbali mbali ya kielimu na kuifasiri watakavyo wao kwa ajili ya manufaa ya kanisa, jambo ambalo lilisababisha kuzaliwa fikra mpya isemayo kuwa: dini ni yenye kwenda kinyume na mitazamo sahihi ya kielimu. Fikra hizo zilizoona kuwa dini na elimu ni vitu viwili tofauti vyenye kusuguana, na mtazamo huo ndiwo ulioisababisha taa ya Ukristo (kanisa) kufifia siku baada ya siku. Baada ya tokeo hilo, wanazouoni na Wanafalsafa mbali mbali wa kanisa, walijaribu kuibuka na fikra mbali mbali zenye sura mpya ya kuutetea Ukristo. Na hiyo ndiyo hali halisi ya maisha ya dini ya Kikristo yalivyokuwa tangu mwanzo hadi leo. Hivyo basi hutoacha wewe kuwaona Wanfalsafa mbali mbali wa Kikristo wanaopiga maji kwa ajili ya kutaka kuiokoa dini yao.

Kwa ufafanuzi zaidi rejea kitabu:

1- Wilaayat wa diyaanat, cha Ayatullahi Mahdi Hadawiy Tehraniy, chapa ya Muaseseye farhangiy khoneye kitab, Qum Iran, chapa ya pili ya mwaka 1380 Shamsia.

2- Mabani kalamiy jadid ijtihadi, cha Ayatullahi Mahdi Hadawiy Tehraniy, chapa ya kwanza ya Muaseseye farhangiy khoneye kitab, Qum Iran, 1377 Shamsia.