مدارک و شواهدی که در مورد تشنگی امام حسین(ع) و یارانش و بسته شدن آب به روی آنها به دست ما رسیده به شرح زیر است:

1. تقریباً تمام نقل‌های تاریخی متفق‌اند که حدود سه روز قبل از شهادت امام(ع) و اصحاب، آب به روی آنان بسته شد. ابن زیاد به عمر سعد امر کرد که میان حسین بن علی(ع) و آب مانع شود و اجازه‌ی دست‌یابی آب را به آنان ندهد. و عمر سعد، عمرو بن حجاج را با 500 نفر مسئول بستن راه ورودی به آب کرد. گفته‌اند که این ممانعت سه روز قبل از شهادت امام و یارانش بود.[1]
2. از نقل‌های تاریخی شیعه[2] و اهل‌سنت،[3] و روایات پیامبر(ص) [4] و ائمه‌ی معصومین(ع)[5] و زیارت‌نامه‌ها[6] می‌توان گفت شهادت امام حسین(ع) با لب تشنه، امری مسلم و یقینی است و اخبار متواتر بر آن دلالت دارند.
3. در بسیاری از نقل‌ها به طور واضح تشنگی امام(ع)، اصحاب و اهل‌بیت(ع)، در روز عاشورا بیان شده است. از جمله:

الف) روایتی که تشنگی حضرت علی اکبر را در هنگام نبرد نقل می‌کند که خطاب به پدر می‌گوید: «العطش قد قتلنی»؛^[7] تشنگی مرا کشت.

ب) روایتی که بیان می‌کند عباس(ع) قبل از شهادت برای تهیه‌ی آب و رفع تشنگی بچه‌ها به طرف میدان حرکت کرد.[8]

ج) کلام جناب حرّ بن یزید ریاحی خطاب به کوفیان: حسین(ع)، زنان و بچه‌ها و اهلش را از آب فرات منع کرده‌اید، در حالی که یهود و نصارا و مجوس از آن می‌نوشند و خوک‌ها و سگ‌ها در آن زبان می‌زنند و این اصحاب و اهل‌بیت حسین هستند که از شدت تشنگی بیهوش شده‌اند.[9]

اما با وجود مدارک بالا، نقل‌هایی در کتب تاریخی و روایی موجود است که به بیان‌های مختلف دست‌یابی کاروان امام به آب را در مدت محاصره به تصویر کشیده است. از جمله:

یک) شکسته شدن محاصره‌ی آب توسط حضرت عباس(ع): گزارش‌های بسیاری حاکی از آن است که بعد از بسته شدن آب به روی امام حسین و اصحاب، وقتی تشنگی آنها شدید شد، امام(ع)، حضرت عباس(ع) را به همراه عده‌ای فرستاد تا آب را به کاروان برسانند. این گروه به سوی شریعه رفتند و درگیری‌هایی بین آنها و سپاه عمرو بن حجاج روی داد.

درباره‌ی نتیجه‌ی این عملیات، اکثر منابع (عمدتاً منابع اهل‌سنت) گفته‌اند آنها موفق شدند و با مشک‌های پر به خیمه‌ها بازگشتند.[10] اما انساب الاشراف بعد از بیان این مطلب می‌گوید: گفته شد به دلیل ممانعت سپاه عمر سعد، آنها نتوانستند آب زیادی به اردوگاه امام برسانند.[11] کتاب مثیر الاحزان نیز بعد از نقل اعزام عده‌ای از یاران امام برای دست‌رسی به آب فقط از ممانعت عمرو بن حجاج خبر می‌دهد و از رسیدن آب به اردوگاه امام چیزی نمی‌گوید.[12]

دو) بعضی نقل کرده‌اند بعد از بسته شدن آب، امام(ع) به پشت خیمه‌ها رفت و چندین جا از زمین را حفر کرد و چشمه‌هایی جاری شد که همه‌ی اصحاب سیراب شدند و مشک‌هایشان را پر نمودند. اما وقتی عمر سعد مطلع شد دستور داد از آن جلوگیری کنند.[13]

سه) نقل‌هایی که به بیان غسل و نظافت امام و اصحاب قبل از شروع جنگ پرداخته‌اند: شیخ صدوق از امام صادق‌(ع) نقل می‌کند: امام حسین - ظاهراً صبح روز عاشورا- به اصحاب خود فرمود: آب بنوشید که این آخرین ذخیره‌ی آب شما است، و وضو بگیرید و غسل کنید و لباس‌هایتان را بشویید که کفن‌های شما خواهد بود و سپس نماز صبح را با آنها اقامه می‌کند.[14]

بنابر این، با توجه به مدارک تاریخی موجود که خلاصه‌ی آنها ذکر شد، نکات و نتایج زیر حاصل می‌شود:

1. مسلم است که سپاه عمر سعد سه روز قبل از شهادت امام و اصحابش، سعی در ممانعت از دست‌یابی کاروان امام به آب داشت و این نشان می‌دهد که اصحاب امام در مضیقه‌ی شدید آب بودند و برای دست‌یابی به آب در روزهای محاصره مجبور به جنگیدن بودند.
2. هر مسلمان و مورخی یقین دارد که امام حسین(ع) سبط پیامبر(ص) و سید جوانان اهل بهشت با لب تشنه به شهادت رسیدند و هیچ‌یک از دشمنان سنگ‌دل در لحظات آخر عمر شریف امام اجازه‌ی دست‌یابی به آب را به ایشان ندادند.
3. درباره‌ی نقل‌های دیگری که در کتب تاریخی آمده، نمی‌توان به طور قطع نظر داد؛ زیرا نه شیوع و تعدادشان به حد تواتر می‌رسد، و نه هیچ‌کدام از نظر سند به طور کامل قابل اعتماد هستند؛ چون یا در بین راویان آنها فاصله‌ی زیاد وجود دارد، و یا بعضی از راویان ناشناخته و یا غیر قابل اعتماد هستند؛ لذا باید به تمام آنها به دید گمان و احتمال نگاه کرد.

بنابراین، نه می‌توان به طور قطع قائل به دو یا سه روز تشنگی کاروان امام شد، و نه می‌توان به وجود فراوانی آب در حرم اباعبدالله(ع) معتقد شد.

4. اگر از اشکال سندی روایات بگذریم و بخواهیم تمام نقل‌های تاریخی را با هم معنا کنیم و جمع نماییم، باید چند نکته را متذکر شویم:

الف) امام و یارانش یقین به شهادت داشتند و خود را برای شهادت آماده نموده بودند. شواهد و قرائن ظاهری نیز به گونه‌ای بود که اولا: نتیجه‌ی جنگ جز شهادت و کشته شدن امام و یارانش چیز دیگری نمی‌توانست باشد.  ثانیا: علی القاعده مدت جنگ و مبارزه نباید طولانی باشد؛ چون تعداد یاران امام در برابر افراد دشمن بسیار کم بود. و کشتن حدود صد نفر توسط چند هزار نفر، زمان زیادی نمی‌خواهد. چنان‌که تاریخ هم نشان می‌دهد که حدود پنجاه نفر یعنی بیش از نیمی از یاران امام(ع) در همان حمله‌ی اول صبح عاشورا به شهادت رسیدند.[15] بنابراین، امام خواست این شهادت به زیباترین صورت ظاهری و باطنی محقق شود و قداست و پاکی در جزئی‌ترین بخش آن نیز موج بزند. و می‌دانیم غسل هم پاکی و تمیزی ظاهری است و هم زمینه‌ی پاکی باطنی و معنوی را ایجاد می‌کند. در ضمن باید توجه داشت بر خلاف عادت ما، غسل کردن نیاز به صرف آب فراوان ندارد، بلکه با آب بسیار مختصر هم می‌توان غسل نمود.

ب) باید توجه داشت از یک‌سو محاصره و سخت‌گیری دشمن در زمینه‌ی آب،[16] و از سوی دیگر گرمای هوا، با گذشت زمان شدیدتر می‌شد و در نتیجه هر چه زمان می‌گذشت دست‌رسی به آب برای امام و یارانش سخت‌تر می‌شد و کسانی که دیرتر به شهادت می‌رسیدند بیشتر تشنه بودند. پس می‌توان گفت زمانی که امام امر به غسل، نظافت و شست‌وشو داده بود امکان فراهم کردن آب به هر ترتیبی وجود داشت و بعد از این‌که محدودیت و اعمال فشار دشمن بیشتر و گرمای هوا شدیدتر شد، کاروان امام در بعد از ظهر با تشنگی شدید مواجه شد.

ج) احتمال می‌رود آب‌هایی که برای غسل استفاده می‌شد از آب‌های غیر قابل شرب بود.

در هر صورت، به نظر می‌رسد با توجه به این نکات می‌توان تناقض موجود در این روایات را برطرف نمود.

[1]. ر. ک: طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 5، ص 412، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق؛‌ ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج‏ 4، ص 53، بیروت، دار صادر، 1385ق؛ دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، ص 255، قم، منشورات الرضی، 1368ش؛ مسکویه رازی، ابوعلی، تجارب الامم، تحقیق، امامی، ابوالقاسم، ج 2، ص 70، تهران، سروش، چاپ دوم، 1379ش؛ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: زکار، سهیل، زرکلی، ج 3، ص 181، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق؛ فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 1، ص 182، قم، رضی، چاپ اول، 1375ش؛ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 86، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ و با همین مضمون: اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج 2، ص 47، تبریز، نشر بنی هاشمی، چاپ اول، 1381ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص 235، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1390ق؛ ابن قتیبه دینوری، عبد الله بن مسلم‏، الامامة و السیاسة، تحقیق، شیری، علی، ج 2، ص 11، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، 1410ق.

[2]. ابن طاووس، على بن موسى، اللهوف على قتلى الطفوف، مترجم، فهرى‏ زنجانى، احمد، ص 117، تهران، جهان‏، چاپ اول، 1348ش؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 45، ص 56، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[3]. مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج 6، ص 11، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا؛ الاخبار الطوال، ص 258.

[4]. بحار الانوار، ج 44، ص 245.

[5]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، محقق، مصحح، امینی، عبد الحسین، ص 131، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، 1356ش؛ شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 3، ص 282؛ ج 25، ص 287، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق؛ محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، محقق، مصحح، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، ج 10، ص 237 و 239، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1408ق.

[6]. کامل الزیارات، ص 131و 151 و 168.

[7]. بحار الانوار، ج 45، ص 43؛ ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق، شیری، علی، ج 5، ص 115، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.

[8]. بحارالانوار، ج 45، ص41.

[9]. بحار الانوار، ج 45، ص 10؛ الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 100 - 101؛ اعلام الوری بأعلام الهدی، ص 242؛ تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 5، ص 428؛ الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 65.

[10]. تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 5، ص 412؛ الاخبار الطوال، ص 255؛ انساب الاشراف، ج 3، ص 181؛ بحار الانوار، ج 44، ص 387، و با این مضمون الامامة و السیاسة، ج 2، ص 11.

[11]. انساب الاشراف، ج 3، ص 181.

[12]. ابن نما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الأحزان، ص 71، قم، مدرسه امام مهدی، چاپ سوم، 1406ق.

[13]. بحار الانوار، ج 44، ص 387؛ الفتوح، ج 5، ص 91.

[14]. شیخ صدوق، الامالی، ص 157، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق.

[15]. الکرکی الحائری، سید محمد، تسلیة المجالس و زینة المجالس، ج ‏2، ص 330 - 331، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، 1418ق؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، ج 4، ص 113، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج ‏45، ص 13، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404ق؛

[16]. بحارالانوار، ج 44، ص 388.