همان‌گونه که در پرسش آمده، رسول خدا(ص) در ضمن حدیثی به امام علی(ع) سفارش فرمود:

«یا علی... تقیم‏ الصلاة بوُضوء سابغ‏ فی مَواقیتها و لا تؤَخّرها فإنّ فی تَأخیرها مِن غَیر علّة غضب الله عز و جل‏...»؛[1]

ای علی! نماز را با وضوی کامل(همراه با رعایت آداب) و در وقت خود اقامه کن و آن‌را به تأخیر نینداز؛ زیرا تأخیر انداختن نماز اگر بدون دلیل باشد، موجب خشم خدای(عز و جل) می‌‌گردد.[2]

در توضیح این حدیث باید گفت:

1. پیامبر خدا(ص) و امامان معصوم(‏ع)، در احادیث متعددی به نماز اول وقت سفارش فرموده‌اند[3] که از جمله‌ی این روایات، حدیث یادشده است که روایتی معتبر بوده و سند آن نیز قوی شمرده شده است.[4]
2. همانگونه که در خود روایت تصریح شده، خشم خداوند تنها در مورد تأخیری در اقامه‌ی نماز است که عامدانه و بدون عذر موجه باشد.[5]
3. خشم، به تناسب عوامل و اسباب آن، مراتب و درجات دارد. به عنوان نمونه انسان گاهی به جهت عدم احترام متناسب با جایگاه، گاهی به جهت شنیدن ناسزا، گاهی به جهت نزاع و کتک‌‌کاری و گاهی به جهت کشته‌شدن عزیزانش به خشم می‌آید، ولی مشخص است درجه‌ی خشم او در موارد یادشده، بسیار متفاوت است. در مورد خدای متعال نیز گاهی خشم و نهی او از یک عمل به حدی است که موجب حرمت آن عمل شده، و گاهی خشم و نهی او از یک عمل موجب کراهت آن عمل می‌شود و در مراحل بالاتر، حتی یک ترک اولی بدون آن‌که مکروه نیز باشد، از درجه رضایت حضرت حق می‌کاهد که می‌توان از آن نیز به عنوان درجه بسیار پایینی از خشم یاد نمود.
4. در برخی روایات آمده است که نماز در اول وقت، موجب رضوان و خوشنودی خداوند است، و نماز آخر وقت مشمول عفو و غفران خداوند خواهد شد؛ و عفو و غفران در جایی است که تقصیر و کوتاهی وجود داشته باشد.[6]

از این روایت می‌توان فهمید هر چند تأخیر نماز موجب ناخرسندی خداوند است، ولی هنگامی که به هر دلیل در آخر وقت انجام ‌شود، مورد عفو و بخشش قرار می‌گیرد؛ و صد البته ارزش آن هیچ‌گاه به ارزش نماز اول وقت نخواهد رسید؛ و چنان‌که در برخی روایات آمده است، تفاوت نماز اول وقت با آخر وقت مانند تفاوت دنیا و آخرت است[7] که دنیا در برابر آخرت بسیار کم‌ارزش و بی‌بها‌ است.

در هر صورت به نظر می‌رسد، عنوان «خشم خدا» در این حدیث نه به جهت حرمت و یا حتی کراهت شدید این کار، بلکه به جهت جایگاه والای نماز و تأکید بر استحباب انجام فوری و اول وقت آن است.

در زندگی عادی ما نیز مشابه چنین موضوعی قابل تصور است. به عنوان نمونه، اگر پدر و مادری در ابتدای صبح از دو فرزندشان بخواهند که هر کدامشان تا غروب آفتاب، کاری را برای آنها انجام دهد و یکی از آن دو فورا درخواست آنان را اجابت کرده و دیگری در دمادم غروب - آن هم با کسالت و بی‌میلی- خواسته پدر و مادرش را انجام دهد، طبیعی است که آنان فرزند اولشان را بیشتر دوست داشته و از فرزند دوم - که به هر حال نافرمانی هم نکرده - کمی دلگیر باشند.

[1]. ابن بابویه، محمد بن علی، خصال، ج ‏2، ص543، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1362ش؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج‏ 2، ص 154، ح 7[1]، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[2]. «منظور از خشنودی و رضایت خداوند»، 33881.

[3]. جهت آگاهی بیشتر در این زمینه ر. ک: «آثار و برکات نماز اول وقت و سبک نشمردن نماز»، 33705.

[4]. مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین، ج ‏12، ص 171، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، 1406ق.

[5]. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ(ع) أَنَّهُ قَالَ‏ لِکُلِّ صَلَاةٍ وَقْتَانِ أَوَّلٌ وَ آخِرٌ فَأَوَّلُ الْوَقْتِ‏ أَفْضَلُهُ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یَتَّخِذَ آخِرَ الْوَقْتَیْنِ وَقْتاً وَ إِنَّمَا جُعِلَ آخِرُ الْوَقْتِ لِلْمَرِیضِ وَ الْمُعْتَلِّ وَ لِمَنْ لَهُ عُذْرٌ وَ أَوَّلُ الْوَقْتِ رِضْوَانُ‏ اللَّهِ وَ آخِرُ الْوَقْتِ عَفْوُ اللَّهِ وَ الْعَفْوُ لَا یَکُونُ إِلَّا مِنَ التَّقْصِیرِ وَ إِنَّ الرَّجُلَ لَیُصَلِّی فِی غَیْرِ الْوَقْتِ وَ إِنَّ مَا فَاتَهُ مِنَ الْوَقْتِ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَهْلِهِ وَ مَالِه». ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، ج 1، ص 137، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ دوم، 1385ق.

[6]. «قَالَ ع‏ أَوَّلُ الْوَقْتِ‏ رِضْوَانُ‏ اللَّهِ وَ آخِرُهُ عَفْوُ اللَّهِ وَ الْعَفْوُ لَا یَکُونُ إِلَّا مِنْ ذَنْب»‏. ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 217، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، 1413ق.

[7]. «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ فَضْلَ الْوَقْتِ‏ الْأَوَّلِ عَلَى الْآخِرِ کَفَضْلِ الْآخِرَةِ عَلَى الدُّنْیَا»؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 274، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.