جستجوی پیشرفته
بازدید
342
آخرین بروزرسانی: 1403/11/07
خلاصه پرسش
حرف جر «باء» در ادبیات عرب دارای چه معانی و کاربردهایی است؟
پرسش
حرف جر «باء» به چه معنا است و چه کاربردی دارد؟
پاسخ اجمالی

«حروف جاره» یا «حروف جر» حرف‌هایی هستند که تنها بر سر اسم در می‌آیند، و اگر بر سر اسمى درآیند، آن‌‌را مجرور می‌کنند. حروف جر بنابر نظر مشهور، هفده حرف‌اند که یکی از آنها، حرف جر «باء» است.

«باء» و معانى آن‌:

ادیبان عرب، معانی و کاربردهای گوناگونی را برای حرف جر «باء» اعلام کرده‌اند. البته ممکن است برخی از آنها تا حدودی مشابه هم باشند و با مقداری مسامحه، دو معنا را به یک معنا بازگرداند.

به هر حال به گفته صاحب المغنى اللبیب، حرف جر «باء» چهارده کاربرد دارد:

  1. الصاق(چسبیدن) که می‌تواند به صورت حقیقی یا مجازی باشد.

الف) الصاق حقیقى، مانند: «امسکت بزید»؛ زید را (به طور فیزیکی) نگه‌داشتم.

ب) الصاق مجازى، نظیر: «مررت بزید»؛ از کنار زید عبور کردم.

  1. تعدیه که کاربردش آن است که فعل لازم را متعدی نموده و یا فعل متعدی به یک مفعول را تبدیل به فعل دو مفعولی می‌کند. اگر حرف جر «باء» در این نوع از کاربرد مورد استفاده قرار گیرد، به آن «باء نقل» هم گفته می‌شود.

به عنوان نمونه، «ذهب» فعل لازم است و مفعول نمی‌خواهد؛ اما با استفاده از حرف جر باء، می‌توان آن‌را متعدی و دارای مفعول نمود:

]ذهب = رفت[ ، ]ذهب به = او را برد[

و نیز، «ضرب» فعلی متعدی، اما یک‌مفعولی است که با استفاده از باء می‌توان آن‌را دومفعولی کرد:

]ضربه = او را زد[ ، ]ضربه بالجدار = او را به دیوار کوبید[

  1. استعانت یا کمک‌ خواستن، مانند: «الَّذی عَلَّمَ بِالْقَلَم‏»؛ خداوند با استفاده از قلم، به انسان‌ها آموخت.
  2. سببیّت، مانند: «إِنَّکُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَکُمْ بِاتِّخاذِکُمُ الْعِجْلَ...»؛ شما به دلیل پرستش گوساله به خودتان ستم کردید.
  3. مصاحبت و همراهی، مانند: «یا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلامٍ مِنَّا»؛ اى نوح! از کشتی فرود آی! به همراه مژده سلامتی از جانب ما!
  4. ظرفیّت، نظیر: «وَ لَقَدْ نَصَرَکُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ»؛ و به حقیقت خداوند شما را در جنگ بدر یارى کرد. «باء» در این کاربرد، معنایی مشابه با معنای حرف جرّ «فی» دارد.
  5. بدل و جایگزینی، مانند: «فلیت لى بهم قوما اذا رکبوا»؛ کاش به جای آنان، گروهی در اختیارم بود که هنگام سوار شدن ... .
  6. مقابله، مانند: «اشتریته بالف درهم»؛ آن جنس ‌را در مقابل 1000 درهم خریدم.
  7. قسم، مانند: «باللّه لأفعلنّ کذا»؛ سوگند به خدا که فلان کار را انجام خواهم داد.
  8. به معناى حرف جر «إلى»، نظیر: «قد احسن بى»؛ همانا او نیکویی‌اش را به سمت من روانه داشت.
  9. تبعیض، مانند: «عینا یشرب بها عباد اللّه». چشمه‌ای که بندگان خدا مقداری از آن‌را می‌نوشند.
  10. مجاوزه، که در این کاربرد، معنایی مشابه با معنای حرف جر «عن» را خواهد داشت، مانند: «فاسئل به خبیرا»؛ از خدا درخواست کن که او آگاه است.
  11. استعلاء، مانند: «و منهم من إن تأمنه بقنطار ...». و در میان اهل کتاب، افرادی نیز یافت می‌شوند که اگر انبانی از طلا و نقره را نزدشان به امانت بگذاری، به تو برمی‌گردانند. [1]
  12. زائده: حرف جر «باء» در شش مورد، معنای خاصی ندارد؛ یعنی بود و نبودش چندان تفاوتی در معنا ایجاد نمی‌کند:

الف) زمانی که به فاعل متصل شود، مانند  فعل تعجب «احسن بزید» یعنی چقدر زید زیبا (و یا نیکو رفتار) است.

ب) زمانی که به مفعول متصل شود، مانند: «لا تلقوا بایدیکم الى التهلکة» بر اساس تفسیری که «ایدیکم» را مفعول «لا تلقوا» می‌داند، یعنی خود را به هلاکت نیاندازید.

ج) زمانی که به مبتدا متصل شود، مثل: «بحسبک درهم». یک درهم تو را کافی است.

د) زمانی که به خبر متصل شود، نظیر: «لیس زید بقائم». زید ایستاده نیست.

هـ) زمانی که به حالى که عاملش منفى است متصل شود، مثل: «فما رجعت بخائبة» من با حالت ناامیدی برنگشتم.

و) اگر به مشتقات «نفس» و «عین» متصل شود، البته اگر آنها در مقام تأکید باشند، مانند: «یتربّصن بانفسهنّ ...».[2]  خودشان منتظر باشند

البته حروف زایده می‌توانند عبارت را زیبا کنند؛ لذا کاملا بی‌فایده نیستند.


[1]. ر. ک: منظور از «قناطیر مقنطره» در قرآن

[2]. ر. ک: ذهنی تهرانی، سید محمد جواد، قواعد صرف و نحو و روش تجزیه و ترکیب، ج 1، ص 142- 143، قم، مؤلف، چاپ اول، 1371ش.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها