اخلاق اسلامی اقتضا می‌کند، انسان دیگران را بر خود ترجیح دهد و در روایات اسلامی نیز به این مسئله سفارش شده که: «الجار ثم الدار»؛[1] اول همسایه (دیگران) سپس خودمان.
همچنین در کتاب وسائل الشیعه بابی وجود دارد با عنوان، «اسْتِحْبابِ اخْتِیارِ الْإِنْسانِ الدُّعاءَ لِلْمُؤْمِنِ عَلَى الدُّعاءِ لِنَفْسِه»؛[2] (مستحب بودن ترجیح دعای برای دیگران قبل از دعا برای خود)، که در آن‌جا روایات بسیاری در رابطه با ترجیح دعا برای دیگران، قبل از دعا برای خود آورده است.
از مجموع اینها می‌توان فهمید، دعاهایی که با ضمیر متکلم مع‌الغیر آورده شده، عموماً ناظر به دعا برای عموم مردم، بویژه مؤمنان است، اما گاه با قرائن و شواهد مشخص می‌شود که تنها یک و یا چند فرد و یا تنها یک و یا چند گروه خاص مشمول دعایی می‌شوند که در آن از صیغه متکلم جمع(مع الغیر) استفاده شده است.
مثلاً قرآن کریم می‌فرماید: گروهى از مردم می‌گویند خداوندا! در دنیا به ما (نیکى) عطا فرما، ولى در آخرت بهره‌‏اى ندارند: «فَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ».
این آیه اشاره به خواسته‌‏هاى مردمی دارد که در دعاهایشان از خداوند، جز به مواهب مادى دنیا نظر ندارند، و چیزى غیر از آن‌را از خدا نمی‌خواهند بدیهى است آنها در آخرت از همه چیز بی‌بهره‌‏اند.
این دنیاطلبان معمولاً همه چیز را تنها برای خود می‌خواهند و یا دایره کوچکی از مردم که با او در ارتباطند.
اما در مقابل گروهى می‌گویند پروردگارا، به ما در دنیا (نیکى) عطا کن و در آخرت (نیکى) مرحمت فرما و ما را از عذاب آتش نگاهدار: «وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ».
این گروه دوم هم مواهب مادى دنیا را می‌خواهند و هم مواهب معنوى را، بلکه زندگى دنیا را نیز به عنوان مقدمه تکامل معنوى می‌طلبند و این است منطق اسلام که هم نظر به جسم و ماده دارد و هم جان و معنا، و اولى را زمینه‌‏ساز دومى می‌شمرد و هرگز با انسان‌هاى یک بعدى یعنى آنها که در مادیات غوطه‌‏ورند و براى آن اصالت قائل‌اند، یا کسانى که به کلى از زندگانى دنیا بی‌گانه‌‏اند سازگار نیست.[3]
بر این اساس و چون آنان تزاحمی در نعمات و برکات الهی نمی‌بینند، این دعا را نه تنها برای خود، بلکه برای تمام مؤمنان خواستار شده و حتی از صمیم دل می‌خواهند که غیر مسلمانان نیز از رحمات و برکات خدا بهره‌مند شده و به سمت او رو آورند.
با این وجود در برخی موارد مشخص است که تنها دو یا چند نفر خاص مصداق چنین دعاهایی هستند، مانند آنچه که در دعای حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) آمده است: «رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا»،[4] «رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَیْنِ لَک».[5] که واضح است این دعا تنها برای خودشان است، به ویژه آنکه بعد از آن، صیغه مثنای «مسلمَین» وجود دارد.
بنابراین در دعاهایی که به صورت جمع آمده، خانواده، جمیع مؤمنان، مسلمانان و حتی غیر مسلمانانی که امید هدایت آنان است، می‌توانند مورد نظر باشد، البته نه کسانی که در زمره مخالفان اسلام و مسلمانان بوده و در صدد ضربه زدن به مسلمانان و نابودی آیین اسلام هستند.[6]

---