اگرچه عقل انسان از پتانسیل و ظرفیت بسیار بالایی در ضبط، تجزیه و تحلیل انبوه اطلاعات برخوردار است، اما به هر حال و در عمل‌کرد واقعی خود، توانایی پردازش دقیق و هم‌زمان حد معینی از اطلاعات را دارد و انباشت اطلاعات گوناگون و نامرتبط گاه می‌تواند در تحلیل و آنالیز و بهره‌برداری از اطلاعات تأثیر منفی داشته باشد؛[1] از این‌رو در آموزه‌های دینی بیان شده است که نباید آن‌را با امور غیرمهم درگیر نمود. امام علی(ع) بارها به این نکته اشاره فرموده‌اند:

1. «اندیشه انسان براى هر چیز گنجایش ندارد. پس این اندیشه را براى امور مهم نگه‌دار».[2]
2. «هر کس به امور غیرضروری سرگرم شود، منافع خویش را از دست خواهد داد».[3]
3. «هر کسی جویاى عقل عملى و بهنجار است، باید چیزهاى اصلى و غیراصلى را از یکدیگر بازشناسد و تمیز دهد؛ زیرا که بسیارى از مردمان به جست‌وجوى چیزهاى غیراصلى و زاید برمی‌خیزند، و از به دست آوردن چیزهاى اصلى غافل می‌مانند. هر کس اصل را به دست آورد، از غیراصل دست می‌کشد».[4]
4. «هر کسی به چیز بیهوده بپردازد، آنچه را که مهم و مطلوب است از دست می‌دهد».[5]

مراد از این روایات تنها آن نیست که انسان نباید با مفاهیم غیر اخلاقی ذهن خود را مشغول کند(که البته نباید بکند)، بلکه مراد آن است که توانایی عملی ذهن انسان هرچه زیاد باشد، باز هم محدود است؛ از این‌رو یک فرد واقع‌نگر، باید این توانایی‌ها را به سمت و سویی هدایت کند که ارزش آورده بیشتری برای او داشته باشد، و این توانایی را در جایی مورد استفاده قرار ندهد که ارزش کمتری دارد،‌ حتی اگر اندیشیدن در مورد آن حرام و غیر اخلاقی نباشد.

در نمونه‌ای مشابه، اگر سیستمی رایانه‌ای با ظرفیت محدود داشته باشیم، تلاش می‌کنیم که اطلاعات مهم‌تر را وارد آن نموده و برای عملکرد بهتر آن از نصب نرم‌افزارهای اضافی بپرهیزیم؛ لذا هر کسی باید بر طبق شرایط خود عمل کند و این به معنای بی‌ارزش و بی‌اهمیت بودن یک علم و دانش نیست، بلکه ممکن است، دسته‌ای از اطلاعات برای فردی ضروری به شمار آمده و برای دیگری غیرضروری باشد و از طرفی، گاه لازم است تا به اموری که در نگاه اول، غیرضروری به شمار می‌آید، برای عمل‌کرد بهتر امور ضروری نیز پرداخته شود.[6]

[1]. «عقل و گستره‌ی فعالیت آن»، 227؛ «فراگیری حکمت و دانش»، 6797؛ «اسلام و عقلانیت»، 899.

[2]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص 57، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1366ش.

[3]. همان، ص 477.

[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 75، ص 7، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[5]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 477.

[6]. «تقسیم‌بندی اوقات شب و روز در زندگی»، 44305.