برای روشن شدن مطلب ترسیم دقیق رستاخیز و صحنه قیامت ضروری است. در قرآن کریم آیات فراوانی به ترسیم قیامت و حوادث مربوط به آن پرداخته است که ما در ادامه برای تبیین بحث به آنها می پردازیم. بدین منظور نخست معانی واژه های برزخ و نفخ صور ضروری است.

برزخ: واسطه و حایل میان دو چیز را برزخ گویند. [1] قرآن می فرماید: «بَیْنَهُما بَرْزَخٌ لا یَبْغِیانِ» [2] "میان آن دو حایلى است که تجاوز نمی کنند". و در آیه دیگر می فرماید:«وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى‏ یَوْمِ یُبْعَثُونَ»؛ از پس آنان برزخى هست تا روزی که برانگیخته می شوند". [3] عالم بعد از مرگ را برزخ می گوئیم؛ چون میان زندگى دنیا و آخرت واسطه است. با توجه به آیات قرآن، همه انسان ها طعم مرگ را می چشند [4] و با مرگ، برزخ و زندگی برزخی شروع می شود. پس بنابراین، همه افراد، وارد برزخ (عالم میان زندگی دنیا با آخرت) می شوند. [5]

نفخ صور: "نفخ" به معناى دمیدن [6] و "صور" به معناى" شیپور" یا شاخ میان تهى است [7] که معمولاً براى حرکت قافله یا لشکر، یا براى توقف آنها به صدا درمى‏آوردند، البته آهنگ این دو با هم متفاوت است، شیپور توقف، قافله را یک جا متوقف مى‏کرد، و شیپور حرکت، اعلام شروع حرکت قافله بود.

این تعبیر ضمناً بیانگر سهولت امر است و نشان مى‏دهد که خداوند بزرگ با یک فرمان که به سادگى دمیدن در یک شیپور است، اهل آسمان و زمین را مى‏میراند (نفخه مرگ) و با یک فرمان که آن هم شبیه به "شیپور رحیل و حرکت" است همه را زنده مى‏کند (نفخه حیات). [8]

ترسیم رستاخیز و قیامت، دو گونه قابل تصویر است:

1. عالم بعد از نفخ صور اول تا نفخ صور دوم.

2. عالم بعد از نفخ صور دوم.

عالم بعد از نفخ صور اول

با استناد به قرآن مسلم است که در عالم، تحقیقاً دو نفخه صور، اتفاق می افتد. [9] نفخه اول زمانی است که عمر دنیا تمام شده و به وسیله آن تمام موجودات زنده روی زمین از بین می روند. [10] در نفخه بعد که به نفخه حیات مشهور است، همه انسان ها، زنده می شوند. [11] هر دو نفخه به طور نا گهانی اتفاق می افتد و فاصله بین دو نفخه نیز، معلوم نیست. در برخی از روایات، این فاصله چهل سال ذکر شده است که معیار سنجش آن مشخص نیست. [12] قیامت با نفخ صور اول شکل می گیرد، [13] و قبل از قیامت، اتفاقاتی در عالم رخ می دهد، که در اصطلاح به آنان " اشراط الساعة "؛ یعنی مقدمات قیامت، می گویند.

اشراط الساعة در قرآن

قبل از قیامت، اتفاقاتی در عالم شکل می گیرد که به اشراط الساعة مشهور است. قرآن کریم می فرماید: " آیا آنها (کافران)] جز این انتظارى دارند که قیامت ناگهان فرا رسد (آن گاه ایمان آورند)، در حالى که هم اکنون نشانه‏هاى آن آمده است، اما هنگامى که بیاید، تذکّر (و ایمان) آنها سودى نخواهد داشت". [14] علامه طباطبائی (ره) در تفسیر این آیه می گوید: "برخی از مفسران گفته‏اند: منظور از این که فرموده علامت هاى قیامت آمده است، ظهور رسول خدا (ص) است که آخرین انبیا است و در عهد او، شق القمر که یکى از علامت ها است صورت گرفت، و یکى نزول قرآن است که آخرین کتب آسمانى است. این همان معنایى است که تدبر در آیه به دست مى‏دهد و به طورى که ملاحظه مى‏کنید در عین این که جنبه اتمام حجت دارد، حجتى برهانى نیز هست". [15] با توجه به آیه مذکور این تفسیر به جایی است؛ زیرا خداوند می فرماید: در حالى که هم اکنون نشانه‏هاى آن آمده است. روایات فراوانی اشراط الساعة را بیان کرده است که وقایع و حوادث هولناک ذکر شده در قرآن جزء آنان نیست.

البته برخی از بزرگان، حوادثی که در سوره های مختلف قرآن برای قیامت، ذکر شده است را جزء اشراط الساعة آورده اند. [16]

در این جا ممکن است چند سؤال مطرح شود:

1. آیا منظور از اشراط الساعة بودن حوادث مذکور، این است که قبل از برپایی قیامت این وقایع رخ می دهد؟ به تعبیر روشن تر؛ آیا قبل از نفخ صور اول این حوادث رخ می دهد؟

اگر منظور از " اشراط الساعة" این باشد که قبل از نفخ صور این حوادث اتفاق می افتد، با اشکال مواجه می شویم؛ زیرا اولاً: در قرآن، قرائن مختلفی وجود دارد که به خوبی نشان می دهد این وقایع در قیامت و بعد از نفخ صور اول اتفاق می افتد. خداوند می فرماید: "به محض این که یک بار در «صور» دمیده شود، زمین و کوه‏ها از جا برداشته شوند و یک باره در هم کوبیده و متلاشى گردند، در آن روز «واقعه عظیم» روى مى‏دهد. و آسمان از هم مى‏شکافد و سست مى‏گردد و فرو مى‏ریزد". [17] همان طور که دیده می شود، متلاشی شدن زمین، کوه ها و در هم فرو ریختن آسمان، بعد از نفخ صور اول اتفاق می افتد. پس باید تمام وقایعی که در قرآن، مربوط به درهم پیچیده شدن خورشید و ستارگان، [18] یا دیگر آیات مربوط به دگرگونی زمین، [19] و درهم پیچیده شدن آسمان [20] است، را مربوط به وقایع بعد از نفخ صور دانست؛ زیرا اتفاق افتادن این حوادث، فقط برای یک بار در قرآن و احادیث، مورد قبول است. و هیچ قرینه ای که دلالت بر تکرار مجدد این حوادث در برهه ای دیگر از تاریخ عالم کند، نداریم.

ثانیاً: تعداد زیادی از آیات مربوط به حوادث مذکور، با کلمه "یوم" یا "اذا" شروع شده است که نشان از "روزخاص= قیامت" دارد. [21]

ثالثاً: در روایات مربوط به اشراط الساعة، این حوادث به عنوان مقدمات قیامت، ذکر نشده است. [22]

2. آیا مردم روی زمین این حوادث را تجربه می کنند؟

بنابراین، اگر این اتفاقات بعد از نفخ صور اول واقع شود، به این معنا است که با نفخ صور اول، مردم و تمام موجودات زنده از بین می روند و این اتفاقات هولناک بعد از مرگ همگانی، در جهان واقع می شود. برخی از آیات [23] قرآن رسیدن ناگهانی قیامت را تأیید می کند، به طوری که مردم مشغول زندگی روز مره خود هستند قیامت فرا می رسد و همه آنان را فرا می گیرد. خداوند می فرماید: "آنها جز یک صیحه (آسمانى) را انتظار نمى‏کشند (نفخه اول صور را که نفخه اماته است) که آنان را در حالى که با یک دیگر (در امور دنیاى خود) در خصومت‏اند فرا گیرد". [24] یا در آیه دیگر می فرماید: "(چنان نیست که می گویند) بلکه آنان انتظارى جز ساعت قیامت را ندارند که ناگهان براى آنها خواهد رسید و آنها غافل و بى‏خبرند". [25] معنای آیات این است که، حوادث هولناک قیامت، بعد از شروع قیامت و مردن زندگان، که با نفخ صور اول محقق می شود، رخ می دهد.

اشکال: در برخی از آیات، طوری حوادث قیامت ترسیم شده است که گویا؛ مردم این حوادث را تجربه می کنند. در آیه 2 از سوره حج می فرماید: "روزى که آن را مى‏بینید، (آن چنان وحشت سراپاى همه را فرامى‏گیرد که) هر مادر شیردهى، کودک شیرخوارش را فراموش مى‏کند و هر باردارى جنین خود را بر زمین مى‏نهد و مردم را مست مى‏بینى، در حالى که مست نیستند، ولى عذاب خدا شدید است"‏.

جواب: اگر چه عده ای این زلزله را قبل از نفخ صور اول دانسته اند، [26] ولی با توجه به قرائنی که ذکر شد، این آیه معنای دیگری دارد که به آن اشاره می شود. این آیه اشاره به زلزله روز قیامت دارد (به قرینه جمله لکِنَّ عَذابَ اللَّهِ شَدِیدٌ) در این صورت ذکر جمله‏هاى فوق جنبه مثال پیدا مى‏کند؛ یعنى آن قدر، صحنه وحشتناک است که اگر زنان باردارى وجود داشته باشند همگى سقط جنین مى‏کنند، و اگر کودکان شیرخوارى باشند مادرها آنها را به کلى فراموش خواهند کرد". [27]

عالم بعد از نفخ صور دوم:

بعد از این نفخ است که همه انسان ها زنده می شوند، [28] و سراسیمه و هراسان همانند ملخ ها و پروانگان که به سرعت در هوا منتشر می شوند، [29] با سرعت به سوی محضر الاهی روانه می گردند. [30] در آن عالم حقایق آشکار می شود، [31] و بعد از رسیدگی به حال همه انسان ها هر کس به سوی جایگاه ابدیش، می رود.

نتیجه: با توجه به مباحث گذشته، و حکایت خداوند از حال برزخیان [32] که بعد از نفخ صور دوم زنده می شوند، چنین می توان نتیجه گرفت که برزخیان در حوادث مابین دو نفخ صور، نقشی ندارند.

نمایه های مربوط:

1. سؤال 3891 (سایت: 4160) (برزخ وزندگی برزخی).

2. سؤال 1150 (سایت: 1172) (آگاهی از احوال مردگان در عالم برزخ).

3. سؤال 3384 (سایت: 3632) (ترس از قیامت و اتفاقات آن).