بدیهی است که در میان شغل‌های موجود در جوامع بشری، برخی بر برخی دیگر فضیلت و برتری دارند؛[1] و به عنوان نمونه با توجه به آیات و روایات می‌توان شغل‌های زیر را دارای جایگاه و ارزش ویژه‌ای دانست.

1. کشاورزی: با توجه به نیاز بشر در همه‌ی ادوار تاریخ به مواد غذایی به عنوان ابتدایی‌ترین نیاز، شغل کشاورزی را می‌توان شریف‌ترین شغل‌ها دانست.

در همین راستا امام سجاد(ع) فرمود: «بهترین کارها کشاورزی است ...».[2]

هم‌چنین امام صادق(ع) فرمود: «کشاورزان گنج‌هاى خدا بر روى زمین هستند و در کارها هیچ چیز در نزد خدا محبوب‌تر از زراعت نیست و خدا هیچ پیامبری را مبعوث نکرد، مگر این‌که آنها کشاورزی هم می‌کردند...».[3]

2. دام‌داری: امام على(ع) فرمود: «به گوسفنددارى و کشاورزى روى آورید، که صبح و شام سود می‌‏رسانند».[4]
3. تجارت: امام علی(ع) فرمود: «به تجارت اقدام کنید؛ زیرا بی‌نیازى از مردم در آن خواهد بود».[5]

4 . تعلیم و تعلّم: قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ»؛[6] بگو: آیا آنهایی که می‌دانند با آنها که نمی‌دانند برابرند؟!

بر اساس این آیه شغل‌هایی، مانند تحصیل علم و دانش، و یا استادی و معلمی که در راستای شغل انبیا و برای هدایت انسان به سمت خدا باشد، از ارزش والایی برخوردار است.[7]

البته غیر از آنچه گفته شد، تمام  شغل‌هایی که به نوعی نیاز‌های ضروری و مشروع جامعه به آن شغل‌ها بستگی دارد؛ مانند پزشکی، پرستاری، کار در ساخت و ساز، حمل و نقل و... نسبت به شغل‌هایی که چندان مورد نیاز جامعه نیستند برتری دارند. و در موارد دیگر و در شغل‌هایی که از لحاظ شرعی مجاز است، ارزش هر شغلی بر اساس موارد پیرامونی از این دست تعیین می‌شود؛ مانند این‌که:

1. تا چه اندازه انسان در آن تخصص داشته باشد.[8]
2. تا چه اندازه مردم به آن احتیاج واقعی داشته باشند.(نه احتیاج‌های ناشی از تبلیغات).[9]

3. چه مقداری از مردم توسط آن شغل بهره‌مند می‌شوند.

5. تا چه اندازه در شأن انسان است.[10]

البته برخی از کارها در برخی از شرایط مکروه شمرده شده است،[11] اما در برخی از زمان‌ها مانند زمانی که جامعه به آن شغل نیاز داشته باشد، همین کراهت نیز برداشته می‌شود.

[1]. «درآمد امامان و انفاق آن»، 11006؛ «محل درآمد زندگی پیامبر(ص) بعد از بعثت»، 71665؛ «منبع درآمد هزینه زندگی امامان شیعه»، 26845.

[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 5، ص 260، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[3]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 6، ص 384، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[4]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، محاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ ج 2، ص 643، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.

[5]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 3، ص 193، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[6]. زمر، 9.

[7]. «ثواب هدایت نمودن یک فرد گمراه به راه هدایت»، 69489؛ «معنای جمله «من علمنی حرفا کنت له عبدا»، 48043.

[8]. «معیارها و ویژگی‌هایی نیروی کارآمد انسانی از نگاه  قرآن و حدیث»، 46473.

[9]. «حکم شغل‌های مصرف‌گرا و تجمّل‌گرا»، 42188.

[10]. «تناسب کار با شأن و شخصیت اجتماعی»، 64213؛ «شغل بازیگری برای زنان»، 30700.

[11]. «کسب درآمد از راه حجامت»، 108999؛ «علت کراهت شغل نساجی و بافندگی»، 96924؛ « کراهت خرید و فروش گندم و جو»، 105133؛ «کراهت ذبح حیوانات»، 96511.