برای روشن شدن پاسخ چند نکته را باید به عنوان مقدمه بیان کنیم :

الف. فرآیند شبیه سازی:

فرآیند شبیه سازی در طی مراحل زیر انجام می پذیرد:

1. گرفتن یک تخمک بارور نشده از پستاندار ماده

2. بیرون کشیدن هسته تخمک و به دست آوردن یک تخمک فاقد هسته. (تخمک، فاقد کرموزومهای 23 گانه و فاقد اطلاعات ژنیتیکی در مورد انسان است. البته در سیتوپلاسم مقدار اندکی از اطلاعات ژنتیکی وجود دارد).

3. گزینش یک سلول جسمی و بیرون کشیدن هسته آن و هدایت آن به درون تخمک فاقد هسته (بازسازی تخمک). به این ترتیب تخمک، همه کرموزهای لازم (46 عدد) را از یک جنس دارد که همه آنها از سلول جسمی گرفته شده است.

4. تحریک تخمک به وسیله داروهای شیمیایی یا جریان الکتریکی، به منظور تکثیر تخمک.

5. پس از آن که تخمک در آزمایشگاه به مرحله چند سلولی رسید به رحم میزبان مناسب یا مادر جانشینی که برای این کار در نظر گرفته شده است منتقل می گردد.

6. پس از زمان لازم برای بارداری، تخمک به جنینی کامل و زنده تبدیل و در موعد معین متولد می شود. نوزاد از نظر ژنتیکی جز در مورد تأثیرات "دی . ان .ای" موجود در "میتوکندریهای تخمک"، تطابق نسبتاً کامل (97%) به کسی دارد که هسته سلول جسمی از او گرفته شده و جنسیت او همواره تابع آن شخص است.[1]

ب. برای شبیه سازی صورت های مختلفی متصور است، از جمله:

1. شبیه سازی در میان حیوانات، حال در نوع یا جنسیت مشترک باشد یا خیر

2. میان نبات و حیوان

3. میان حیوان و انسان

4. میان افراد انسان که خود دارای فروض متعددی از جمله، میان زوجین یا غیر زوجین، صاحب رحم ازدواج کرده باشد یا خیر و ... است. که هر یک می تواند حکم شرعی خاص خود را داشته باشد.[2]

نکته ای که نباید مورد غفلت قرار گیرد پیامدهایی است که بر شبیه سازی انسانی مترتب می گردد که از این جمله اند:

1. اختلاط انساب

2. ابهام در روابط خویشاوندی

3. نبود پدر و مادر در موارد خاص

4. ابهام در نفقه و ارث

5. امکان پیدایش انسان های ناقص الخلقه

6. امراض غیر قابل پیش بینی ممکن است متوجه انسانها گردد

7. عدم سازگاری با حکمت و مصلحت تفاوت میان انسان ها

8. از بین رفتن نهاد ازدواج و نابودی خانواده

9. از بین رفتن مفهوم مادری

10. امکان شکل گیری روابط نامشروع

11. گسترش و ترویج همجنس گرایی

12. سوء استفاده مجرمان و شبهات اعتقادی و فقهی دیگر[3]

این پیامدها موجب نگرانی جوامع مذهبی همچون مسیحیت و اهل تسنن شده تا جایی که نام آن را چالش قرن گذاشته اند. پاپ در بیانیه ای این کار را به خاطر این که نقص کرامت انسانی است تحریم کرده است. اهل سنت هم تا کنون بیش از ده کنفرانس در این زمینه تشکیل داده و بر تحریم این کار تقریباً به اجماع رسیده اند.[4] تنها دکتر محروس از جهان اهل سنت و از فقهای حنفی مذهب در عراق این کار را جایز می داند.[5]

برخی از فقهای شیعه به شبهات وارده در این زمینه پاسخ گفته و پیامدهای ناگوار احتمالی آن را مانع از جواز این عمل نمی دانند.[6]

در هر حال در رابطه با شبیه سازی انسانی در بین عالمان شیعه چند نظریه وجود دارد:

1. جواز فی حد نفسه، 2. جواز در سطح فردی و محدود، 3. به عنوان اولی حرام،[7]

الف. جواز فی حد نفسه:

برخی از فقها و صاحب نظران به دلیل نبود نص خاص بر حرمت شبیه سازی انسانی و به استناد قاعده حل (کل شی لک حلال )... همچنین به استناد اصل اباحه، شبیه سازی انسانی را مجاز شمرده اند.

حضرات آیات عظام: سیستانی، موسوی اردبیلی، فاضل لنکرانی، علامه فضل الله، محمد مؤمن و...،  در پاسخ به این پرسش که «آیا شبیه سازی و تکثیر انسان در آزمایشگاه و از طریق روش های پیشرفته علمی (کلوناژ) جایز است؟»، فرموده اند: «فی حد ذاته مانعی ندارد».[8]

عده ای دیگر از فقها[9] علاوه بر حکم به اباحه به سؤالات و ابهاماتی که سبب تحریم این عمل در نگاه دیگران شده است به تفصیل پاسخ داده اند.[10]

برخی دیگر گفته اند اگر انجام آن به مفاسدی اجتناب ناپذیر خواهد انجامید، از این رو برای پیشگیری از این مفاسد، شبیه سازی انسانی به عنوان ثانوی حرام به شمار می رود. حضرات آیات سید کاظم حائری، و مکارم شیرازی از این نظر حمایت می کنند.[11]

ب. جواز محدود:

برخی بر اساس نصوص موجوده به استناد اصل اولیه در این مورد، شبیه سازی انسانی را مجاز شمرده اند، اما بر این نظرند که انجام گسترده شبیه سازی انسانی مشکلاتی فراهم می آورد. شیخ حسن جواهری این نظر را مطرح کرده است، وی نه تنها این کار را در سطح فردی مجاز شمرده، بلکه ادعای حرام بودن آن را حرام می داند؛ یعنی کسی حق ندارد امری مشروع را حرام بشمارد و بی دلیل فتوا به حرمت آن دهد.[12]

ج. حرمت اولی شبیه سازی:

از قائلان به این نگرش می توان مرحوم حضرت آیت الله تبریزی را نام برد. همچنین مرحوم علامه محمد مهدی شمس الدین از علمای لبنای نه تنها شبیه سازی در انسان، بلکه آن را در حیوانات نیز حرام می داند.[13]