جستجوی پیشرفته
بازدید
9181
آخرین بروزرسانی: 1398/03/20
خلاصه پرسش
معنای اصطلاحات اصولی «حصر حکم» و «حصر موضوع» چیست؟
پرسش
حصر حکم به چه معنا است؟ مثالهایی ساده از این مفهوم بزنید، و اینکه آیا در سخن اهلبیت مثالهایی از این دلالت وجود دارد؟
پاسخ اجمالی
«حصر» به معنای مختص کردن و مختص دانستن یک چیز برای چیز دیگر، و سلب آن چیز از دیگر اشیا است. به عنوان مثال: اگر بگوییم «فقط پیامبران معجزه دارند»، معجزه را برای پیامبران حصر و مختص کرده و از دیگران سلب نمودهایم.
یکی از مسائلی که در علم اصول مورد بحث و بررسی قرار میگیرد، موضوع حصر است. در این میان، به یک اعتبار، حصر به دو قسم «حصر موضوع» و «حصر حکم» تقسیم میشود. هر گاه حصر به موضوع برگردد به آن «حصر موضوع» و هرگاه به حکم برگردد، به آن «حصر حکم» میگویند. این دو مسئله از موضوعات کم کاربرد این دانش است که تنها برای بررسی وجود یا فقدان «مفهوم حصر» مورد بحث قرار گرفته است.[1]
افرادی مانند محقق نائینی معتقدند، اگر حصر به موضوع برگردد، مفهوم حصر منتفی است، مثلاً اگر گفته شود «جاء القوم الا زید»(همه مردم آمدند، مگر زید)، نمیتوان از این عبارت مفهوم حصر را استخراج کرد؛ زیرا حصر به موضوع «القوم» برگشته، و «الا» در این جمله، وصفی است و در نتیجه عبارت «الا زیدٌ» توصیفی برای موضوع به شمار میرود.
اما اگر گفته شود: «ما جاءنی القوم الا زیداً» حکم محصور شده و جمله دارای مفهوم خواهد بود؛ یعنی از بین مردم فقط زید آمد؛ چون حصر به حکم یعنی «ما جاءنی» برگشته است!
طبق این قاعده، اگر کسی بگوید:«له علیّ عشرة الّا درهماً» یعنی فلانی نُه درهم از من طلب دارد (حصر حکم بوده و الا معنای استثنایی داشته و جمله «الا درهما» دارای مفهوم است). اما اگر بگوید «له علیّ عشرة الّا درهمُ» یعنی او ده درهمی که غیر از یک درهم است از من طلب دارد (حصر تنها برای موضوع بوده و «الا درهم» وصفی برای عشره است).[2] در این صورت لزوماً نمیتوان گفت که بدهی او بیش از نه درهم نیست؛ چون این وصف مفهوم ندارد و حکم موجود در عبارت، محصور نشده تا نتوان آنرا به دیگران گسترش داد.
گفتنی است که این مسئله، موضوعی ادبی و یا بحث کم کاربرد اصولی بوده و نیازی نیست که در گفتار ائمه(ع) وجود داشته باشد.
 

[1]. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 423، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1389ش.
[2]. نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، ج 2، ص 506، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا نفس و روح مبتلا به خواب یا مرگ مى‏شود؟
    19017 روح و نفس 1387/02/01
    از مسائلی که از گذشته تا به امروز برای انسان محل بحث و نزاع بود، مسئله روح و حقیقت آن است. آیا حقیقت انسان همین جسم مادی و ظاهری است؟ یا ورای آن چیز دیگری وجود دارد که خواص این جسم ظاهری را ندارد و جنبۀ قدسی دارد. ...
  • آیا پیامبر اسلام(ص) جهاد ابتدایی هم انجام دادند؟
    10858 جهاد 1395/04/09
    مسئله جهاد و نبردهای پیامبر اسلام(ص) در مقابل دشمنان اسلام، از مباحث بسیار مهم تاریخی و کلامی جامعه اسلامی است. در پاسخ به این‌ پرسش که آیا پیامبر اسلام جهاد ابتدایی داشته و یا تمام جنگ‌های میان اسلام و کفار و مشرکان جهاد تدافعی بوده، باید گفت که ...
  • مراد از «صحف الله» چیست؟ آیا فقط پنج پیامبر دارای صحف هستند یا خیر؟
    39586 حدیث 1393/07/20
    خداوند در قرآن چهار کتاب آسمانی به نام‌های قرآن(کتاب مسلمانان)، تورات(کتاب یهودیان)، انجیل(کتاب مسیحیان) و زبور(کتاب حضرت داود) نام می‌برد و در جایی دیگر، اشاره می‌کند که صحیفه‌هایی نیز بر حضرت ابراهیم و موسی(ع) نازل شده است. در روایات نیز به برخی از پیامبران دیگر و نزول کتاب ...
  • معنای «حضانت» چیست؟
    5342 حضانت 1396/11/25
    در بررسی لغوی، «حضانت» از ریشه «حضن» گرفته می‌شود، «حِضن» در لغت به «فاصله زیر بغل تا پهلو» گفته می‌شود و «احتضانک الشیء» به معنای چیزی را حمل کردن و یا در بغل گرفتن است، چنان‌که زن فرزندش را در بغل می‌گیرد و با یک سمت خود به ...
  • معنای «واویلا» و «واویلتا» که در عزاداری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد چیست؟
    12632 لغت شناسی 1395/08/02
    «واویلا»؛ صوت مرکب است و از قطعات (وا + ویل + ا) تشکیل شده است. این کلمه، کلمه افسوسی است برگرفته از زبان عربی که در نوحه و ماتم استعمال می‌کنند. لفظ «وا» حرف ندبه است و ندبه به معنای نوحه ماتم و «ویل» به معنای افسوس و ...
  • آیا حدیثی در مورد منفعت موسیقی موجود هست؟
    49196 Laws and Jurisprudence 1388/08/10
    ارباب لغت در تعریف موسیقی گفته اند: موسیقی مأخوذ ازMoosikaیونانی یاMusicaلاتینی است و ریشه آنMosaیاMisseمی باشد که نام یکی از«نه رب النوع»اساطیری یونان وحامی هنرهای زیبا است. در رسائل اخوان الصفا موسیقی به معنای غناء و موسیقار معادل مغنّی ...
  • تعطیل کردن کلاسهای درس، بدون دلیل منطقی، توسط اساتید و متصدیان دانشگاه چه حکمی دارد؟
    5655 رعایت مقررات و قوانین 1396/06/02
    تعطیل کردن موقت برخی کلاسها توسط نهادهای مسئول می‌تواند حسب مصالح و تحت شرایطی آزاد باشد و اساتید نیز در صورتی که امکان جبرانی وجود داشته و نیز بر خلاف قانون دانشگاه نباشد می‌توانند به چنین کاری اقدام نمایند. اما اگر این تعطیلی‌ها خارج از ضوابط و مقررات ...
  • چطور می‌شود که در قرآن تحریفی رخ نداده باشد در حالی که با عوض کردن مصوت‌ها در زبان عربی معنای جمله عوض می‌شود؟
    20770 علوم قرآنی 1387/09/10
    معانی گوناگونی برای تحریف گفته شده است. علمای اسلام بر عدم وقوع تحریف به نقیصه و زیاده آن در قرآن اتفاق نظر دارند. به این معنا که نه چیزی از قرآن کاسته شده و نه چیزی از خارج به آن اضافه شده که در قرآن اصلی نبوده ...
  • سرقت از حرز شکسته شده، چه حکمی دارد؟
    13133 Laws and Jurisprudence 1388/02/10
    از شرایط قطع ید برای سارق این امور است: 1. بلوغ، 2. عقل، 3. اختیار 4. عدم اضطرار، 5. سارق، هتک حرز کند چه تنها و چه مشترک. 6. کالا را از حرز خارج کند. 7. سارق پدر صاحب مال نباشد. 8. در خفا هتک حرز و سرقت ...

پربازدیدترین ها