Ma’ana ta Lugga da kuma ta Isdilahi game da kalmar “Hashar”

Taro[1] a ma’anarsa ta gargajiya, yana nufin tattaro abu, an yi amfani da wannan ma’anar a cikin maganar Allah Madaukaki da ya ce “Wannan taro ne wadda yake da sauki a gare mu”.[2] Amma a ma’anarsa ta shari’a, to ita wannan Kalmar ta zo da ma’anar taron da Allah mai tsarki zai yi ga halittunsa ya zo a fadin Allah Madaukaki: “Ku ji tsoron Allah ku sani cewa gare shi za a tara ku”.[3]

Dabbobin daji: Jama’ ne: Kwaya daya dagan su shi ne (dabobin daji) dabbar jeji akasin fa ita ce dabbar gida[4] da aka saba da ita, an yi amfani da lafazin jeji ne a kan dabbobin da ba su saba da mutum ba ta jin dadin ta zama kusa da shi.[5]

Sannan mas’alar Kiyamar dabbobi da tara su suna daga cikin mas’alolin da masu ilimin magana da masu fassara suke samun sabani a kan ta, wasu sashe kuma sun yi Imanin da cewa tsayuwar Kiyama da tambaya da amsa yana daga cikin abin da makallafai suka kebento da su, tun da dabbobi ba makallafai ba ne, to ba za a tayar da su a yi musu hisabi ba, Kiyamar kowacce dabba ita ce mutuwar ta, gefan haka kuma, mafi yawan malamai sun tafi a kan cewa dukkanin dabbobi suna da shirin (Ji a jiki) da fahimta kuma za a tara su ranar Alkiyama a yi musu hisabi da abin da ya dace da su, na wannan abin da suka mallaka na shu’uri da fahimta.

ILIMIN DABBOBI DA ABIN DA SUKE JI NA JIKIN SU

(SHU’URI)

An sami ayoyi da ruwayoyi masu yawa da suke nuni da cewa dabbobi sun mallaki ilimi da shu’uri kari a kan cewa gwaje-gwajen mutum da iliminsa na zamani ya karfafi wannan ma’ana, ya taka wa wannan abin da ake da’awa a kansa, zai iya yiwuwa   a kafa dalili da gudanar da tururuwa ta yi daga gidan ta lokacin da ta ji wucewar rundunar Annabi Sulaiman[6] amincin Allah ya tabbata a gare shi, haka har kissar tafiyar Alhudu-hudu zuwa garin sa, da yake Yaman da kuma dawowar sa yana mai dauke da labarai masu ta da labarin mai jan hankali ga Annabi Suleiman[7] amincin Allah ya tabbata a gare shi, da kuma yadda tsuntsaye suka yi tarayya wajen tatttaunawar da aka gudanar da ita a gaban Annabi Sulaiman. Haka nan zancen tsuntsaye da suke yi da junansu da ma alfahrin da Annabi Sulaiman amincin Allah ya tabbata a gare shi, ya yin da cewa Allah ya sanar da shi[8] maganar tsuntsu dukkanin wadannan abubuwan da suka gabata suna nuni ne da cewa dabbobi ko tsutsaye[9] suna da shu’uri da fahimta da ta wuce dabi’ar su ta halitta domin ya zo a cikin Kur’ani Mai Girma cewa; dukkanin samammu “Babu wani abu face yana tsarkake Allah da yi masa godiya, sai dai ku ne ba kwa fahimtar hakan”.[10] Hakika wannan tasbihin na hakika ne, daukar sa a matsayin tasbihi bisa ba harshen na ishara ko nuni ba zai ba da wata ma’ana ba.[11]

 Hakika ya zo a cikin wasu ruwayoyi cewa ita wannan ayar tana daga mafifitan dalilai na cewa wannan tasbihi yana fitowa ne bisa ilimi da zancen harshe ba na hali ba, domin da abin nufin shi ne tasbihi da harshen hali wanda yake nuni zuwa samuwar mai halitta, to babu ma’ana game da fadin Allah Madaukaki da ya cewe: “sai dai ku ne ba kwa gane tasbihin nasu” inda ya ce: magana ta Gaskiya ita ce: Tasbihin na hakika he da ka fada da baki babu ma’ana a dora fahimta a kan cewa tasbihi ne na hali.

 Hakika ya zo a cikin wasu sashen ruwayoyi da suka tabbatar da darajoji da martabobi na wasu sashe.[12] Dabbobi kamar ruwayar da take cewa: tabbas rakumin da ya je Makka har sau uku dan aljanna ne, kamar yadda aka rawaito daga Imam Assajad fadinsa da ya ce: “Lallai Manzon Allah tsira da amincin Allah su kara tabbata a gare shi ya ce: Babau wani rakumi da ya tsaya a matsayan nan ta Arfa na hajji8 sau bakwai face Allah ya sa shi a cikin ni’imar aljanna, ya kuma yi albarka a cikin tsawonsa”.[13] Irin wadannan ruwayoyi suna nuni ne da cewa lallai dabbobi suna da fahimta da shu’uri idan ko ba haka ba, to ba ma’ana a ba wa dabbobi irin wadannan darajoji da matsayai. Amma ta fuskacin da gwaje-gwaje kuwa to mu mun ga cewa gaba dayan dabbobi suna san abin da yake amfanar su da kin abin da yake cutar da su, sannan suna san makiyansu da kawayen su kamar yadda suke gudu yayin da suka fuskanci hadari sannan kuma suke yunkuri zuwa ga abin da zai amfane su, kari a kan damar da suke da ita na karbar ilimi da ma iya tsayuwa da yin sashen wasu aikace-aikace da aka kifa zuwa gare su.

KAMANCECENIYA TSAKANIN TAYAR DA DABBOBI DA KUMA TASHIN DAN ADAM:

Abin da za a fa’idantu da shi daga ayoyi da ruwayoyi bisa yanayi bayyananne shi ne tabbas dabbobi kamar mutum ne game da matsalar rayuwa da komawa zuwa ga Allah kamar yadda mallakar fahimta da shu’uri su ne suka inganta tsayuwar kiyama da tara dan Adam, to dabbobi ma suna da wani gwargwado na fahimta da shu’uri da zai inganta kiyamar su da tara su, duk da yin hakan danganta da dai-dai samuwar sai daga cikin ayoyin da aka yi riko da su wajen tabbatar da haka fadin Allah Madaukaki a cikin ayar nan madaukakiya da ya ce: “Yayin da za a tayar da dabbobi”[14] yayin da suka ce: ita wannan ayar tana nuni ne a kan tayar da dabbobi a ranar kiyama, duk da sashen wasu mutanen sun ce tana nuni zuwa share fage na kiymar da kumna karewar duniya,[15] amma dai mafi yawan malaman tafsiri da suke magana a kan taron sun karfafi ra’ayin su bisa komawa zuwa ga ayar nan madaukakiya ta fadin Allah Madaukaki da ya ce: “Babu wata dabba da take a doron kasa ko wani tsuntsu da yake tashi da fukafukin sa biyu face su ma al’umma ce irin ku, sannan babu abin da muka yi sakaci ba mu kawo shi ba a cikin litattafi, sannan zuwa ga Ubangijin su za mu tashe su”.[16] Wannan ke nan mu duk da cewa wasu sashe sun yi imani da cewa abin da ake nufi da fadin Allah da ya ce: (Alummu ne irin ku) shi ne, su wadannan dabbobi halittar Allah ne kamar yadda kuke halittar Allah, kowane daya daga cikin ku dalili ne a kan girman mahaliccin wanda yake shi kadai da ilimi da ikon sa da hikimar sa,[17] imanin wasu sashe kuma abin da ake nufi da ayar wajen kamaceceniyar dabbobi da mutum shi ne a wasu al’amura ne daga cikin su akwai cin abinci da bacci ta ci daga baccin da bin hanyoyin yadda za a rayu da biyan bukatu da gudanar da al’amuran yayyen su, domin amintar musu da rayuwar tasu ta zama karbabbiya wadda za su dora su a kai domin dauwamar halin da suke a kai.[18]

Amma mafi yawan Malamai sun bayyanar da ra’ayin ta hanyar fadin Allah Madaukaki da ya ce: (sannan zuwa ga Ubangijin su za a tara su) da cewa abin da ake nufi shi ne dabbobi irin ku ne, za su mutu sannan a tayar da su daga nan kuma a tara su a gaban Ubangiji su a karshen al’amari[19] kuma tabbatattun ruwayoyi da labarrruka na Musulunci sun karfafi wannan ma’ana daga cikin ruwayoyin akwai wanda aka cirato daga Abuzar inda ya ce: Na kasance a wajen Manzon Allah tsira da amincin Allah su kara tabbata a gare shi, sai ga wasu jakunan dawa guda biyu suna karo da juna, sai Manzon Allah ya ce: shin kun san a kan me suke karo? Sai suka ce ba mu sani ba, sai ya ce Allah ya sani kuma zai yi hukunci a tsakanin su”.[20]

Akwai ruwaya daga Annabi tsira da amincin Allah su kara tabbata a gare shi ta bangaren Ahlul Sunna cewa an cirato daga Annabi tsira da amincin Allah su kara tabbata a gare shi da suke fassrar ayar da ta gabata cewa: Lallai Allah Mai Tsarki da sannu zai tayar da dukkanin wadannan halittu a ranar alkiyama zai dauki fansar sashes zuwa sashe, ruwayoyin sun yi nuni zuwa haka a inda mai tsira da aminci ya ce: Tabbas Allah zai dauki fansar tsakanin dabba mai kaho da wacce ba ta da kahon,[21] haka nan an samu wasu ruwayoyin daban da ke magana a kan wani fage.[22]