A kan wannan amsar dole ne mu lura da wasu kalmomi biyu wato shaidan da ibilis.

Shaidan asalin Kalmar daga [shadan] wato mai kangara, saboda haka duk wani kangarare mutum ne ko aljan ko dabba suna shi shaidan. [1]

Kalmar shaidan tana da ma'ana uku cikin Kur’ani;

1. shaidan kadai ba tare da an sa masa alif da lam ba to a nan shaidan bai da wata ma'ana daban ta shafi komai mutum ne ko aljan ko dabba kamar wannan ayar {waman ya’ashu an zikrir rahamani nagaziya lahu shaidan fahuwa lahu Karin}[2]. Ma'ana: Dun wanda ya manta da an baton Allah to zamu hada shi da shaidan zai zo ya zama tare da shi.

2. Shaidan dare da alif da lam a nan ana nufin ibilis ne ka dai. Kamar yanda ya zo a wannan ayar sharifa {allshaidan ya'idkumlfagara wa yantinnankum allshaidan kama akhraja abuwaikum minaljannati[3]} ya ku ‘ya’yan Adam ka da shaidan ya yaudare ku kamar yadda ya yaudari babanku da mahaifiya ku ya sa suka fita daga aljanna. Amma wani wurin ya zo da ma'ana mai fadi kamar wannan ayar mai tsarki [allshaidanu yuezukum allfagara wa yamurukum bilfahsha…} ma'ana shaidan yana tsoratar daku talauci kuma yana kiran ku zuwa ga sabo da alfasha [4]. A nan [alif wa lam] yana nufin fadin ma'ana na asshaidan: saboda tsoratarwa ga talauci da kuma kira ga alfasha wani lokaci shaidani na mutum ne ke aikata haka.

3. Shayadin cikin jam'I: yana nufin cewa shaidan na da ma'ana kala kala amma da Kalmar shaidan kebantacen suna ne wato ibilis ka dai amma a wasu ayoyin yana da ma'ana mai yawa kamar wannan ayar {wakazalika ja’alna likuli nabi adu shaiyadinal ins waljin} a kan kowa ne annabi muna dora masa makiya na shaidani mutum ko aljan. [5]

Iblis:

Iblis daga Kalmar {iblis} da ma'anar bakin ciki saboda tsanani yanke kauna da rashin buri. Allah madaukaki yana cewa: {wa wayuma takumu saatu yublisul mujrimuna[6]} ranar tashin kiyama masu sabo zasu zama cikin kunci da bakin ciki[7]. Saboda wannan dalilin ne ake kiran iblis da wannan sunan domin ya yanke kauna daga rahmar ubangiji madaukaki saboda sabama umurni da ya yi ma Allah madaukaki.

Kur’ani yana cewa: {ku tuna da lokacin da muka ce da mala'iku su yi sujudaga Adam, duk su ka yi sai iblis ka dai saboda yana cikin aljanu[8].. Sai ya fita daga umarnin Allah madaukaki} Allah ya tambaye shi: kai iblis me ya hana ka sujudi ga abin da na halitta da ikona? Shin girman kai ne ko kana jin ka fi shi? Iblis ya amsa da cewa: ni na fi shi saboda ka yi ni da wuta shi kuma ka halicce shi da kasa[9]. A nan ne Allah ya ba da umurni fidda shi[10] daga jerin mala'iku[11] ko da yake asali ba mala'ika ba ne sai dai saboda tsanani bauta da da'a da kusanci ga Allah ya sa ya zamo cikin jerin mala'iku[12].

Imam Ridha {a. s} yana cewa: sunan iblis, {hirs ko kuma haris} amma saboda nisanta daga rahamar Allah da yanke kauna sai a ke kiran shi da iblis. [13]

Ibin arabi, mai littafin futuhatul makiyya a kan sama iblis wannan sunan ya ce: wanda a ka fara kira da shaidan shi ne haris, saboda haka Allah madaukaki ya sama sa iblis wato wanda ya yanke kauna daga rahamar ubangiji[14].

Kur’ani yana cewa: yayin da Allah ya fitar da shi daga jerin mala'iku sai ya ce: ya Allah ka yi mani jinkiri har zuwa ranar tashi, sai Allah ya ce kana cikin wadanda aka jinkirta masu ya zuwa wani lokaci bayyananne[15].

Lokacin da iblis ya tabbatar da zai jima raye sai ya ce: ina rantsuwa da girman ka sai na halakar da mutane sai dai bayin ka zababbu[16].

To shi makiyi ne na dan Adam wanda ya yi rantsuwa a kan gaba da mutum. Shi ya sa Allah yake tunatar da bayin shi shaidan {iblis} makiyi ne gare ku kuma ku rike shi makiyi[17].

Abin da ya kamata a lura a nan shi ne dukkan shaidanu suna karbar umurni daga iblis ne wato; Shaidan yana da iko a kan su shi ya sa suka manta da ambaton Allah, su suna cikin rundunar shaidan ku sani rundunar shaidan masu tabewa ne[18].

Sakamakon bincike:

Iblis, sunan shaidan ne wanda a sakamakon kin yi wa Allah biyyaya ya zamo abin korewa, shaidan ma'anar shi a jumla ce shi ne halitta masu sabo da wuce gona da iri wannan ya shafi iblis da sauran shaidanu na mutum da aljan har da ma dabbobi.