Wasu suna kokarin cewa akwai fahimtoci da yawa a wajen malaman musulunci a kan mas’alar Hukuma Islamiyya, sannan suna kokarin gina wani tunani wanda zai tabbatar da fahimtar jibintar da fakihi. Cewar akwai fahimtoci da yawa a karkashin wannan maudu’in, sannan wannan fahimtar ta kasu kaso biyu: “fahimtar ayyanawa” da kuma “fahimtar zabe”. Sai dai maganganun malamanmu wadanda suke yi fice ba su gushe ba suna bayyana cewa wannan fahimtar daya ce wacce suka dogara a kanta ita ce: fahimtar ayyana fakihi a matsayin majibinci kuma jagora. Idan ya zamana akwai wasu fahimtoci to fa an jefar da su a wannan lokacin karshen zamani har ma da can wato tun farkon tarihin fikihan shi’a, wasu mazaje masu yawa daga malamai masu fice su ma sun jefar da wannan tunanin.[1]

Hukuma ta fikihi gwargwadon fahimtar ayyanawa tana samo hujjojinta ne daga shari’a mai tsarki da imamai (amincin Allah ya tabbata a gare shi). A cikin wannan fahimta, shari’a ta musulunci ce take da alhakin ayyana fakihi waliyyi, ba zaben mutane ba. Sai dai fahimtar yin zabe tana nassanta cewa mutane su zabi fakihi kuma su ayyana shi a cikin mutane. Shari’a ba ta da wata gudunmawa sai dai wajen iyakance sharuddan zabin waliyyi majibinci domin su zabe su gwargwadon yadda ya cika sharudda.

Hakika dalilan wilaya ta fakihi, suna bayyana ayyana fakihi ya zama majibinci, babu wani masani wanda yake kokwanto, kuma masanin ka’idojin ijtihadi, kuma wani sashen malamai yana ganin koruwa tabbatuwar wilaya ga duk wanda ya sami darajar ijtihadi, sai ya dora riwayoyin da suke yin nuni a kan (jibintar aiki) a kan (dacewar wilaya), wato ma’anar maganar ita ce; shi wannan malamin ya tabbatar da cewar riwayoyin nan suna yin nuni a fili game da “fahimtar ayyanawa” sai dai yana ganin hakan wai a hankalce ba zai taba yiyiwa ba (na mustahili ne). Wai ya wajaba a dauki wannan riwayoyin a yi musu tawilin cewa, fakihi ya cancanci ya sami wannan matsayin, saboda haka, sai a ce; masu kawo shari’a (ma’asumai) sun bayyana dacewar fakihai wajen jagorancin al’umma. Sai dai wadannan riwayoyin ba su bayyana wani daga cikin fakihai ba, wanda zai karbi wannan jagorancin al’umma kuma riwayoyin sun bar al’amarin ga zabin mutane.[2]

Sai dai meye zai hana fakihi ya zama jagora?

Ina mai ba da amsa: Yayin da aka fakihai da yawa, duk sun cika sharudda,[3] to za a sami halaccin yiwuwar abubuwa guda biyar ga fahimtar ayyana jagora:

1. Kowane Imamai (amincin Allah ya tabbata a gare su) sun ayyana shi a matsayin jagora, kuma zai yi duk abin da ya ga ya dace a wannan bangaren.
2. Baki dayan su an zabe su domin jagoranci, sai dai malami daya daga cikinsu kawai yake da salladuwa a kansu.
3. Fakihi daya ne kawai aka zaba don jagoranci.
4. Dukkanin su an zabe su a matsayin majibinta, sai dai dayansu ba zai zartar da abu ba har sai ragowar sun amince.
5. Kowannen su an ayyana shi a matsayin jagora, amma dukkanin su a matsayin abu guda suke: shugaba daya.

Abin da zai kasance sakamakon wannan fahimta, irin na fahimta ta hudu ne cewar: mutum daya ba zai zartar da al’amari ba face sai ragowar sun yi muwafaka da shi. Sannan idan aka yi watsi da wannan maganganun, to abin da zai biyo baya shi ne:

Kawar da magana ta (1) zai jawo rashin bin doka da ka’ida a cikin al’umma, saboda kowa zai kawo ra’ayin da yake iya saba wa daya malamin, wanda wannan shi ne zai bata tsarin, bugu da kari abin da ake son tabbatarwa, kamar tsara al’amura na al’umma da gudanar da bangarori mabambanta duk ba za su tabbata ba. Hakan kuma ya saba wa hikima ta Allah (tsarki ya tabbata a gare shi).

2,3 Idan aka yi watsi da magana ta (2) to fa ba zai yiwu ba, a iya ayyana malami wato fakihi mai ikon shimfida shugabancinsa ba. Ta wani bangaren ma waliccin ragowar fakihai, sai wilayar ta zama yasasshen zance, wannan kuwa abu ne mai muni, saboda haka, Allah ba zai yi haka ba, kuma ta haka magana ta (3) ita rushe.

4,5 Duk su bayin suna cin karo da matifiyar masu hankali da ta masu sharia da kari babu wanda zai amince da haka.[4]

Ana samun amsoshi a kan haka:

1. Duk malaman an ayyana su domin jagoranci, saboda haka daukan nauyin wannan matsayin idan an jingina shi gare su “wajibi ne na isarwa” [5] ai idan dayansu ya sauke nauyin ya dauke wa ragowar.[6]
2. Tabbas wilaya ba kamar limancin salla ba ne, ballantana mu ce kowane adali zai iya yin limanci, ai matsayin wilaya daraja ce ta musamman, tana dangantuwa zuwa ga mafi ilmi, sadauki, maf itsoron Allah, mafi kula da iya gudanar da al’amura fiye da ragowar mutane.[7]

Jawabi na farko ba ya kawar da ishkalin, kamar yadda yake gudana a hukunce-hukuncen da aka dora wa baligi ba hukunce-hukunce da aka sanya su a wani yanayi ba, kamar wilaya.[8] Saboda wajibi kafa’i yana zamantowa wajibi a kan daidaikun mutane kafin wani ya aikata shi. Saboda haka duk wadannan abubuwan guda biyar za su kasance ba tare da an warware matsalar ba a wajen.

Jawabi na biyu: Duk da cewa ba dalili a kan wannan maganar, za a sami matsala idan mun kaddara cewa mutane biyu sun daidaita a wadancan siffofin da aka fada, duk da yake wasu suna ganin faruwar hakan ya yi karanci kwarai, sai dai yiwuwar faruwar hakan yana da yawa yayin gwada mutane ko kuma gwargwadon yadda ma masoya da mataimaka suka gwada mutane tare da auna su.[9] Bugu da kari, wannan bayanin yana shakkala wani nau’i na furta matsala, sannan yana kebantar da ayyana mafi yawan ilmi, mafi tsoron Allah, mafi sadaukantaka, ba fa wai ya gane sauran malamai ba ne (fukaha’u). Tare da haka, zai yiwu a yi maganin matsalar, saboda ko wane malami yana ganin idan jagora ko majibinci ya fito da wani hukunci, to fa ya wajaba ga sauran fakihai su bi shi, har da wadanda suka cika sharuddan jibinta (wato wilaya). Dalilai na hujjojin wilaya sun hukunta haka, kuma kamar haka lamarin yake idan fakihi ya raba wani abu na abubuwan wakilci, bai halatta ba ga sauran fakihai su shiga cikin janibin aikin na sa ba duk da yake wasu sun cika sharudda.

Dangane da haka, muna karfafa magana ta farko ai baki dayan fakihai wadanda suka cika sharudda sun rabauta da matsayi na jibinta (wilaya). Ta haka ne za mu yi maganin matsalar faruwar zaman kara zube ba doka ba oda ta hanyoyi duga biyu kamar haka:

1. Wajibcin biyayya ga hukuncin waliyyi fakihi a kan kowa yake har ma da sauran fakihan.
2. Bai halata ba ga ragowar fakihai da sauran mutane su yi karambanin shiga cikin al’amuran da suka rataya a wuyansu ba.

Saboda haka mahangar nan ta shugabancin malami ba ta fuskanci ko wace irin mastala ba kuma ita ce mahangar mafiya yawan manya –manyan malaman shi’a, wanda daga cikn su akwai imam khomaini (Allah ya yi masa rahama) daidai ne ba banbanci a matakin tabbatar sa a shari’a ne da kuma a matakin aiwatarwa.

Tare da haka idan har muna so mu sanya doka ta dindindin wacce ba ta da iyaka da wani waje ko kuma lokaci ba za mu sami wata han ba in bat a zabin mutane ba.[10]

Domin mu bayyana lamari sai mu ce: duk ka da cewa nada dukkanin malaman da suka cika sharadan shugabanci ba zai sabbaba wata mushkila ba a wajen gudanarwa ba ko kuma ta bangaren manuniyar dalilan, (abin da za a iya fahamta daga ayoyi da hadisai ke nuni kan hakan) kuma ko wane mutan na da cikakkiyar dama komawa malamin da yake ganin cewa ya cika wadannan sharaddan sai ya nemi haske a wajen sa kan lamarin shugabanci,[11] sai dai idan muka kalli shugabancin a matsayin sa na al’amarina al’umma wanda ke bakatar kama in kama wajen tafiyar da lamuran al’umma kuma ya zama muna so mu sanya wannan lamarin doka – ko da ma kuma a bisa mahangar nan ce ingantacciya ta ayyanawa – kenan ya zama lalle mu yi riko da mahangar nan ta hanyar yin zabe.

Sai dai wannan zaben zai tabbata ne ta hanyar ayyana “malamin da ya cika sharadai” ba ayyanawar nan ta “ zaben wanda ya cika sharadai daga cikin malamai ba”, na daga abin da aka ambata a nazariyyar (mahangar) nan ta zabe. Ma’ana mutane za su zabbi malamin (shugaban) da ya cika sharadai shagabanci, ba su zabbi malamin majibincin lamarin daga cikin malaman da suka cika sharadai ba.

Domin neman karin bayani ka duba:-

Mahadi hadawi daharani a cikin walayat wa diyanat “alwilaya wald diyana” mu’assatu farhange khane dar “muassasatu darul akale assakafiyya”         Kum, bugu na 2 1380.